G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

Q o ‘z g ‘alish, tormozlanish, dominantaning yoshga xos
xususiyatlari
Bola tug'ilgandan keyin m arkaziy nerv sistemasi tashqi m uhit t a ’siri 
va hulq-atvor, nutq tufayli rivojlanib boradi. Yangi tug'ilgan va kichik 
b o g 'c h a yoshidagi b o lalarn in g nerv sistem asida q o 'z g 'a lis h ja ra y o n i 
torm ozlanish jarayonidan ustun turadi. H arak at m arkazlari orqa va bosh 
m iyada tez q o'zg'alish xususiyatiga ega, shu sababli bu yoshdagi bolalar 
serharakat va his-hayajonga to 'la bo'ladi.
B olalarda shartli refleks hosil b o 'lay o tg a n davrda q o 'z g 'a lish shu 
shartli refleksni hosil qiluvchi analizatorlar markazlariga tarqaladi. Shartli 
refleksning hosil bo'lishi va m ustahkam lanishi bilan shartli t a ’sirlovchiga 
taaluqli m arkazlarga tarqalm aydi. M asalan, bolada b iro rta tovushga 
shartli refleks paydo bo'Isa, shu tovushga yaqin tovushlar ham shartli 
t a ’sirlovchi kabi t a ’sir etib, shartli refleks hosil qiladi. Shartli refleks 
qancha m ustahkam bo'lsa, qo'zg 'alish shuncha kam tarqaladi.
G o 'd a k la rd a q o 'z g 'a lish b o g 'ch a yoshidagi bolalardagiga nisbatan 
ancha keng tarqaladi. B og'cha yoshidagi bolalarda qo 'zg'alish m arkazlari 
tez alm ashinib turadi. Shuning uchun bu yoshdagi bolalarning harakati 
va diqqati b eqaror b o 'lib , uzoq davom etm aydi. Bolaning yoshi o rta 
borar ekan, dom inanta m arkazlarida vujudga kelgan qo'zg'alish barqaro r 
bo'lib, uzoq vaqt qo'zg 'alib turadi ham da t a ’sirlar yig'indisi ortadi. Yangi 
tu g 'ilgan bolada ovqatga d o m inanta paydo bo 'lad i. A sta-sekin ayrim
t a ’sirga d o m in a n ta m ark a z la ri vu ju d g a kela boshlaydi. D o m in a n ta
m arkazlari tu rg 'u n bo'lm aydi va dom inanta uzoq davom etmaydi. Bolalar 
nerv sistem asid a m o d d a la r alm ash in u v i ja d a l kechishi tu fa y li nerv 
m arkazlari kislorod tanqisligiga ju d a sezgir bo'ladi.