O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi o. T. Hasanova, V. V. Zаyniddinоv hayot faoliyati xavfsizligi

 
12.2 Kompyuter xonalariga qo’yiladigan ergonomik va 
sanitar-gigienik talablar 
Yigirmanchi asr inson faoliyatining ulkan yutuqlari bilan 
nishonlandi, atomning bo’linishi va atom energiyasidan foydalanish, 
insonning kosmosga chiqishiyu, turli sayyoralarni chuqur o’rganish, 
yurak va miyada noyob operatsiyalar qilish. Lekin XX asrning 
ikkinchi yarmini xaqli ravishda kompyuter asri deb atash joizdir, 
chunki behisob imkoniyatga egа kompyuter texnikasisiz ulkan yutu 
Eqlarni qulga kiritishni, umuman kompyuter ishtirokisiz xech qanday 
soxani tasavvur qilib bo’lmaydi. Lekin ular ba’zi bir insonlar uchun 
xatto yashash joyigina bo’lib qolmay, balki kompyuter ekrani oldida 
o’z o’limini topayotgan aloxida virtual dunyoga aylandi.
O’zbekiston Respublikasida xozirgi paytda xususiy kompyuterlar 
bizning turmush tarzimizga xam ildam kirib keldi. Ilgari biror 
axborotni olish uchun kitobni olib, kerakli betini o’qish kifoya bo’lsa, 
xozir kerakli axborotni magnit yozuvidan tushuna oluvchi tovushga, 
matnga, shaklga keltira oladigan tarjimon-kompyuter darkor bo’lib, 
tarjimon yo’qligi axborotga egа bo’lishdan maxrum etadi. Yana bir 
xavf bu texnikaning tashqi ta’sirlarga (elektr toki, kuchlanishning 
o’zgarishiga) beriluvchanligi bo’lib, kuchli tabiiy yoki sun’iy 
elektromagnit maydoni ta’sirida axborotlarni butkul o’chib ketishidir 
Ta’sirchan, asabi bo’sh insonlarda kompyuter bilan muloqot xuddi 

---

275 
narkotik singari bog’lab qo’yadi. Ko’pgina o’rta yosh ayollar, 
kundalik hayot qiyinchiliklaridan chalg’ish maqsadida navbatdagi 
lotin amerika seriallarini berishini kutishi, televidenieni dasturlariga 
bog’langanliklari bilan, ular passiv ko’zatuvchi bo’lib, aktivligini 
oshirish televidenieni boshqa dasturiga yoki kanaliga o’tishi bilan 
kifoyalanadi. 
Kompyuter bilan muloqot esа butkul o’zgacha bo’lib, 
foydalanuvchi ekrandagi xayotga bevosita kira oladi, uni boshqaradi, 
jarаyonni o’zgartiradi, qaror qabul qilishga aralashadi, ya’ni shu 
reallikda yashaydi, Virtual xayot imkoniyatlari realdagidan ancha 
keng bo’lganligi ( kosmik sayoxatlar qilishi, katta tezlikda 
avtomobilda yurishi, shu bilan birga xech qanday jaroxat olmaslik 
kafolati) o’z domiga maksimal darajada tortadi, unga qayta-qayta 
murojaat etishga undaydi. 
Aralashib ketolmaydigan insonlar uchun kompyuter tarmog’i 
muloqot extiyojini qondiruvchi deyarli yagona imkoniyatga aylandi. 
Elektron "narkotik”ka bog’lanib qolishdan boshqa yana bir noxushlik 
mavjuddir. Ko’pgina izlanishlar shuni ko’rsatdiki, kompyuter 
o’yinlarini an’anaviy o’yinlardan ustun qo’ygan bolalar tasavvur 
qilish, fikrlash, qiziquvchanlik kabi sifatlarning rivojida orqada qolib, 
o’rniga faqat tez ta’sirchanliknigina olayapti. 
Agar avvalgi texnika yangiliklari: telefon, avtomobil, samolyot 
insonga faqat mexanik qo’shimcha bo’lgan bo’lsa, kompyuter esа 
insonni mashinadan ustun quyuvchi ongiga ta’sir ko’rsatmoqda. Shu 
sababli taniqli amerikalik fantast yozuvchisi Ayzek Azimov 
robototexnika qonunining ma’nosini shu uch jumlada "Insonga zarar 
keltirma" deb ifodalaydi. 
Kompyuterlarni xayotimizga kirishining ijtimoiy va boshqa 
aspektlarida yana to’xtamasdan, "qora qutidan" bilmay foydalanish, 
afsuski ko’plab xavf-xatarlarni o’z ichiga qamrab olganligini qayd 
etish joizdir. 
Har qanday xodisa: tabiiy yoki texnogen, ijtimoiy yoki sun’iy – 
o’zida avval boshdan ijobiy va salbiy asosga egа bo’ladi. Inson 
faoliyatining turli soxalariga kirib kelgan kompyuterlashtirish xaqiqiy 
ilmiy-texnik revolyusiya bo’lib, ijobiy taraflari bilan bir qatorda xar 
qanday ilmiy-texnik progress kabi inson sog’ligiga va yashash 

---

276 
muhitiga xam salbiy ta’sir ko’rsatadi. Videoterminallar bilan 
ishlaganda bu ta’sir ko’rishni yomonlashuvida, tayanch-xarakat 
tizimini kasallanishida, xomiladorlik jarаyonining yomon kechuvida, 
teri kasalliklarida, allergik 
reaktsiyalarda, 
asab 
kasalliklarida 
namoyon bo’ladi.
Hisoblash texnikasidan ishlab chiqarishda va boshqa faoliyat 
soxalaridagi foydalanish afzalliklarini bir chekkaga surib, bu 
darslikda kompyuterdan keng foydalangandagi nеgаtiv oqibatlar 
aloxida foydalanuvchi va insоnning ishlash qobiliyatiga va 
salomatligiga ta’siri, xamda ularni profilaktikasi va ximoyasi uchun 
zarur chora-tadbirlar taklif etiladi.