195
10.3. Tugallangan qurilish ob’ektini ekspluatatsiyaga qabul qilish va
uning sifatini baholash. Texnologiyalarga bo’lgan talab va uning sifatini
tekshirish.
Qurilish ishlab chiqarish faoliyatining yakuniy natijasi, ya’ni qurilish tarmog’i
mahsuloti
bo’lib,
mamlakat
xalq
xo’jaligi
tarmoqlari
asosiy
fondlarini
shakllantiruvchi
korxonalar,
binolar
va
inshootlarning
ekspluatatsiyaga
(foydalanishga) tayyorligi va tugallangan qurilish hisoblanadi.
Asosiy fondlarni barpo etishdan tashqari kapital qurilish funksiyasiga
korxonalardagi mavjud asosiy fondlarni ta’mirlash va texnik qayta qurollantirish ham
taalluqlidir.
Ishlab chiqarish faoliyatining turi sifatida kapital
qurilish quyidagi kompleks
ishlarni bajarish asosida korxonalar, bino va inshootlarni barpo etishni (yaratishni)
tavsiflaydi: uskunalar montaji; loyiha-qidiruv ishlari; qurilish maydonini tayyorlash;
sanitar-texnik qurilmalarni (kanalizatsiya, suv o’tkazgichlar va h.k.) barpo etish va
boshq.
Qurilish
mahsuloti hisoblangan binolar, inshootlar va boshqa ob’ektlar ko’p
qirrali, konstruksiyasi murakkab bo’lgan ob’ektlar hisoblanadi. Bu esa qurilish
ishlarini ishlab chiqarishning xususiyatlari bilan xarakterlanadi.
Qurilish ishlab chiqarishning asosiy xususiyatlari quyidagilar bilan belgilanadi.
Birinchidan, sanoat ishlab chiqarishdan farqli holda qurilish mahsuloti ko’chmasligi
va qayerda yaratilgan bo’lsa, o’sha yerda ishlatilishi bilan xususiyatlanadi. Faqat
quruvchilar va mehnat qurollari (qurilish mashinalari va uskunalar) ko’chishi yoki
joylashtirilishi mumkin. Mehnat resurslari va mehnat qurollari qurilish
tugallangandan keyin bir ob’ektdan boshqa ob’ektga olib o’tiladi. Qurilishning bu
xususiyati boshqaruvning o’ziga xos tashkiliy shakllarini,
qurilish texnikalari va
mehnat resurslarini bir qurilish maydonidan boshqa qurilish maydoniga ko’chirishda
vaqtning yo’qotilishi va xarajatlarni minimumga keltirish uchun qurilish
tashkilotlarini to’g’ri joylashtirishni talab qiladi.
Ikkinchidan, qurilish mahsulotini tayyorlash jarayoni uzoq muddatni ko’zda
196
tutadi va shuning uchun qurilish jarayoniga ishlab chiqarish vositalari va ishchi kuchi
uzoq muddatga jalb qiliniadi.
Uchinchidan, qurilish ishlab chiqarish ko’plab tarmoqlar va korxonalar
(firmalar,uyushmalar) bilan bog’liq bo’ladi. Ma’lum bir tarmoq korxonalaridan
qurilish mahsulotini tayyorlash uchun xom ashyo, materiallar va uskunalar oladi.
Boshqa tarmoq korxonalari bilan bog’liqligi shundaki,
buyurtmachi-korxonalar
topshirig’iga binoan buyurtma asosida tegishli ishlarni amalga oshiradi.
Kapital qurilishning alohida tarmoqlari, o’z navbatida, alohida xususiyatlarga
ega bo’ladi. Masalan, qishloq xo’jaligi qurilishi sanoat qurilishidan, shaharsozlik
qurilishi – qishloq qurilishdan farq qiladi.
Qurilishning asosiy xususiyati uning industrlashganligi bilan belgilanadi.
Qurilishni industrlashtirish – qurilish tarmog’ida ilmiy-texnik
taraqqiyotning asosiy
yo’nalishlaridan biri hisoblanadi. Qurilish industriyasi deganda sanoat ishlab
chiqarish bloklari va konstruksiyalar holatidan kelib chiqib, qurilish ishlab
chiqarishini
bino
va
inshootlarni
montaj
qilish
va
yig’ish
jarayonini
mexanizatsiyalashtirishga aylantirish tushuniladi.
Qurilishni industrlashtirish qurilish ishlarining texnologiyasi bo’yicha keng
ko’lamdagi o’zgarishlarni olib kiradi. Qurilishni industrlashtirishning asosiy
elementlari bo’lib quyidagilar hisoblanadi: yig’ma qurilishni rivojlantirish;
qurilish-
montaj ishlarini mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish; qurilish ishlab
chiqarishga zamonaviy texnologiyalarni joriy qilish.
Kapital qurilish ko’p aloqalarni xarakterlaydigan murakkab jarayondir. Uning
asosiy xususiyati: ob’ektlarni qurishning texnik va tashkiliy jihatdan murakkabligi;
moddiy, mehnat va pul resurslari xarajatlarining ko’pligi hamda ishlab chiqarish
siklining davomiyligidir.
Kapital qurilishning asosiy vazifasi ijtimoiy-madaniy
ahamiyatga doir
ob’ektlar, uy-joy, bino va inshootlarni zamonaviy texnik asosda qurish,
mamlakatning ishlab chiqarish salohiyatini oshirishdan iboratdir.
Aholi farovonligining oshishi, moddiy ishlab chiqarish barcha tarmoqlarining
yanada rivojlanishi kapital qurilishning hajmi va samaradorligiga bog’liq bo’ladi.
197
Kapital qurilish o’z vazifasini bajara turib, investitsion jarayonlarda muhim rol
o’ynaydi. Investitsion jarayonlarda kapital qurilishning o’rni va ahamiyatini aniqlash
uchun kapital qo’yilmalarning texnologik tarkibiga murojaat qilish zarur bo’ladi.
10.1-jadvalda keltirilgan ma’lumotlaridan ko’rinadiki, 2007-2017
yillarda
respublikamizda asosiy kapitalga qilingan investitsiyalarning texnologik tarkibida
qurilish-montaj ishlarining salmog’i 9,9 foizli punktga oshgan. Ushbu shchsish
uskunalar, instrumentlar, inventarlarga qilingan xarajatlar salmog’ining kamayishi
hisobiga yuz bergan. Mazkur holat iqtisodiyotning real sektori korxonalarini
modernizatsiyalash, texnik va texnologik qayta jihozlashda
asosiy fondlarning
ko’chmas mulk shakli yaratalishi ulushi ortishi nuqtai nazaridan ijobiy holat
hisoblanadi. Chunki, bu holat so’ngi illarda respublikamizning barcha hududlarda
aholi farovonligini oshirish uchun amalga oshirilayotgan uy-joylar qurilishi
jarayonining faollashuvi bilan bevosita bog’liqdir.
Do'stlaringiz bilan baham: 
