Universiteti arxitektura fakulteti

9.5. Íssılıq támiynatı 
Qalanıń ıssılıq támiynatı eki túrdegi usıl menen ámelge asırıladı: 
oraylastırılǵan 
(ıssılıq 
elektro 
orayları 
hám 
kúshli 
qazanxanalar) 
hám 
oraylastırılmaǵan (ıssılıqtıń jergilikli dereklerinen). Íssılıqtı tutınıwshıǵa jetkeriwde 
truba ótkizgishlerden paydalanıladı. Íssılıqtı puw yamasa suw halında ótkeriw ushın 
suw ótkeriwshi ıssılıq tarmaqları puwlı yamasa suwlı bolıwı múmkin. Íssılıq 
ótkiziwshiler eki yamasa kóp trubalı bolıwı múmkin.
Turaq-jay rayonlarında ıssılıq támiynatınıń eki túrdegi suwlı sisteması 
qollanıladı: ashıq hám jabıq. 
9.6. Gaz támiynatı
Gaz támiynatı – bul derekten gazlardı trubalar arqalı jetkerip beriw. Qalalarda 
bir adamǵa gazdıń jıllıq muǵdar sarpı 77 kub.m.
Gaz támiynatı sisteması tómendegilerden ibarat: gaz ótkiziwshi, gazdi 
ózlestiriwshi punktler hám xizmet kórsetiwshi inshaatları, qalalarda gaz ótkiziwshi 
sistema qalqan tárizli bolıp esaplanadı. 

---

77 
Qadaǵalaw sorawlar 
1.
Injenerlik kommunikaciyaları sisteması degende neni túsinesiz? 
2.
Suw támiynatı degende neni túsinesiz? 
3.
Kanalizaciya haqqında túsinik beriń. 
4.
Qalanıń energetika xojalıǵı boyınsha aytıp beriń. 
5.
Íssılıq támiynatı haqqında aytıp beriń. 
6.
Gaz támiynatı haqqında aytıp beriń. 

---

78 
X BAP. QALANIŃ JASÍL XOJALÍǴÍ
10.1. Jasıl eginlerdiń wazıypası 
Jasıl eginlerdiń wazıypası: 
1. 
Mikroklimattı jaqsılaw: temperatura-ıǵallıq rejimin ózgertiriw, vertikal hám 
gorizontal samallatıwǵa alıp keledi, hawaǵa tásir etedi, joqarı dárejede puwlanıw 
imkánına iye boladı; 
2. 
CO
2
ni jutıp, Q
2
ajıratadı

3. 
Bakteriya hám mikroblardı joq etiwshi, ushıp júriwshi elementler 
fitoncidlerdi ajıratadı; 
4. 
Qalanıń ortalıǵın gaz hám shańnan tazalaydı;
5. 
Shawqım menen gúresiwde járdem beredi;
6. 
Texnikalıq funkciyalar. 
Wazıypası boyınsha qalanıń jasıl eginleri úsh kategoriyaǵa bólinedi: 
-ulıwma paydalanılatuǵın eginler; 
-shegaralanǵan túrde paydalanıwshı eginler; 
-arnawlı wazıypalı eginler;
Bir 
adamǵa 
20-30 
m
2
kóklemzar 
tuwrı 
keletuǵın 
qala, 
jasıl 
kóklemzarlastırılǵan qala bolip esaplanadı. Biyikligi 6 etajdan kóp turaq-jay úyleriniń 
jasıl eginleri menen támiynlengenligi 1 adamǵa 7-13 m
2
ge deyin dep qabıl etiedi.
Qalanı tazalaw tiykarǵı hám siyrek bolıwı múmkin. Jazǵı tazalaw operaciyası: 
sıpırıw, juwıw, suwǵarıw. 
Qalanıń xalıqlıq punktlerindegi turaq-jay aymaqlarınıń jasıl nállerin 
joybarlastırıw olardıń aymaqları rawajlanıwı hám qurılıstı rejelestiriw joybarlarınıń 
kórkemlik-rejeli hám injenerlik máseleleriniń pútkil birikpesin esapqa alǵan halda, 
basqa aymaqlar hám qala átirapı zonalarınıń kóklemzarlastırılıwınıń sheshimleri 
menen birgelikte ámelge asırılıwı kerek.
Jasıl kóklemzarlardıń tómendegi klassifikaciyasına ámel etiwi lazım.
-ulıwma paydalanıw kóklemzarları; 
-paydalanıwı sheklengen kóklemzarlar;

---

79 
-arnawlı maqsetli kóklemzarlar. 
Qolaylı hám sheklengen qolaylı sharayatlarda jaylasqan júdá iri hám úlken 
qalalarda bulvarlar hám suwǵarıw kanalları jaǵasındaǵı kóklemzarlasqan aymaqlar 
menen tek bir sistemada birlesken qala parkleri hám turaq-jay rayonı baǵları 
kórinisindegi ulıwma paydalanıw kóklemzarlardıń rawajlanǵan sistemasın jaratıw 
kerek.
Qolaylı emes landshaft – klimat sharayatında parkler (xiyobon) sanэn piyada 
trotuarları hám bulvarlar uzınlıǵın asırıw jolı menen parkler maydanınıń kemeyiwine 
jol qoyıladı.