Таълим ва инновацион тадқиқотлар (2021 йил Махсус
сон)
ISSN 2181-1709 (P)
292
Education and innovative research 2021 y. Sp.I.
Bu o’yin
eshitish idrokini, ob’ektlarni ma’lum xususiyatlar (tovushlar)
bo’yicha tanib olish qobiliyatini rivojlantiradi.
Uskunalar: har xil materiallardan tayyorlangan 10 ga yaqin buyum. Bu
qoshiq va chashka, bir stakan suv, bir parcha qog’oz, plastik to’rva bo’lishi
mumkin, ya’ni manipulyatsiya qilinganida xarakterli tovushlarni chiqaradigan
hamma narsa bo’lishi mumkin.
Ko’rsatma: kattalar ekranning orqasida yashirinadilar va tovushlar
chiqaradilar: varag’ni
yirtib tashlaydi, bir qoshiq suyuqlik bilan aralashtirish
tovushiga taqlid qiladi, plastik to’rva bilan siqiladi, eshikni taqillatadi va ichidan
suv quyadi va shunga o’xshash tovushlar. Bolalar har bir tovush qaysi ob’ektga
tegishli ekanligini taxmin qilishlari kerak. Vazifa murakkablashishi mumkin.
bolalar shunga o’xshash tovush chiqaradigan boshqa narsalarga nom berishlari
kerak.
«Hidi bilan taxmin qiling»
Bu o’yin ob’ektlarni muhim xususiyatlari (hidi) bo’yicha tanib olish
qobiliyatini mustahkamlaydi.
Uskunalar: qahva, apelsin yoki limon, parfyumeriya, archa ignalari, hidli efir
moylari, qulupnay va o’ziga xos hidli boshqa narsalar.
Ko’rsatma: bolaning ko’zlarini ro’molcha bilan bog’lab qo’yiladi va
ob’ektni hididan tanib, nom berish so’raladi. Agar vazifa qiyin bo’lsa, siz ushbu
elementning boshqa xarakterli xususiyatlarini aytishdan foydalanish mumkin.
6-7 yoshli bola ma’lumotni «ko’zlari bilan» eslaydi, shuning uchun
unga nima deyilganini ko’rish juda muhimdir. Eshitish sezgirligi yetarlicha
rivojlangan bo’ladi. Bolalar tanish musiqiy
asarlarni osongina taniydilar, ritm
va tempni sezadilar. Biroq, eshitish qobiliyati vizual idrokdan ko’ra zaifroq va
u hali yaxshilanmagan bo’ladi. Bu davrda o’z-o’zini hurmat qilish xususiyatlari
yuqori baholanadi . Bolaning atrofidagi odamlar buni bilishi, tushunishi va qabul
qilishi muhim. Bu umuman bolani maqtash yoki yoshiga qarab maqtanish kerak
degani emas. Bolani tanqid qilish kerak, faqat xafa qilmaslik lozim. Kattalar
o’zlarining ijobiy bahosini yo’qotmasliklari juda muhimdir. Buning uchun - «sen
qilmading ...», «sen sinab ko’rmading» iboralari o’rniga: «sen qilding, lekin ...»,
«sen urinding, lekin ...» deyish yaxshiroqdir.
Adekvat o’zini o’zi qadrlashni rivojlantirishning muhim faktlaridan biri
bu muvaffaqiyat vaziyatidan foydalanishdir. Buning uchun bolaga faqat yoshi
yoki xususiyatlaridan kelib chiqib, u hal qila oladigan vazifalarni taklif qilish
kerak. Muvaffaqiyatli vaziyatlarda odam o’zini o’zi qadrlashi, o’ziga ishonishi
mumkin. Katta maktabgacha yoshda xulq-atvor standartlari shakllanadi. Bu
davrda bolaning hayotida kattalarning ishtiroki muhim: atrofdagi odamlarning
harakatlarini
muhokama qilib, kattalar ularning boshqalarga nisbatan hissiy
munosabatini, o’z pozitsiyasini yoki nuqtai nazarini shakllantiradi. O’z hatti-
harakatlarini tekshiradi va boshqalarning harakatlarini baholaydi.
6-7 yoshli bolalar uchun idrokning rivojlanish darajasini psixodiagnostik
usullari:
«Ob’ektlarni nomlang»
Uskunalar: 3 ta chizma, ular «yashiringan», lekin bolalarga yaxshi ma’lum
bo’lgan narsalar. Rasmda 14 ta element bor. Sekundomer. Vazifa bir daqiqada
bajariladi. Agar bola bir daqiqadan ko’proq vaqt sarflagan bo’lsa, natija hisobga
olinmaydi.
Образование и инновационные исследования (2021 год
Сп.вып.)
ISSN 2181-1717 (E)
293
http://interscience.uz
Ko’rsatma: bolaga rasm ko’rsatiladi, u doimiy ravishda undagi barcha
narsalarni nomlashi kerak. Quyidagi rasm faqat to’liq va to’g’ri
javobda
ko’rsatilgan.
Natijalarni baholash:
10 ball, 20 soniya vaqt sarflasa: Juda yuqori
8-9 ball, 21-30 soniya vaqt sarflasa: Yuqori
6-7 ball, 31-40 soniya vaqt sarflasa: O’rta* (me’yorning yuqori chegarasi)
4-5 ball, 41-50 soniya vaqt sarflasa: O’rta (pastki chegara)
2-3 ball, 51-60 soniya-daqiaq sarflasa: Past* (O’rtacha daraja yosh normasiga
to’g’ri keladi).
Rassom nimani chizishni unutgan?
Uskunalar: 7 ta chizma (rasm), har birida bitta muhim detal yo’q. Sekundomer.
Ko’rsatmalar: diqqat bilan qarang. Har bir rasmda muhim tafsilotlar yo’q.
Unga ism bering. Agar barcha rasmlarda yetishmayotgan tafsilotlar ko’rsatilgan
bo’lsa, natija hisoblanadi.
Idrokning rivojlanish darajasi to’g’risida xulosa
10 ball, 25 soniyadan kam vaqt sarflasa: Juda yuqori
8-9 ball, 26-30 soniya vaqt sarflasa: Yuqori
6-7 ball, 31-35 soniya vaqt sarflasa: O’rta (normaning yuqori chegarasi)
4-5 ball, 36-40 soniya vaqt sarflasa: O’rta (normaning pastki chegarasi)
2-3 ball, 41-45 soniya vaqt sarflasa: Past
0-1 ball, 45 va undan ko’p vaqt sarflasa:
Juda past
Foydalanilgan adabiyotlar:
Nishonova Z.T., Alimova G.K. Bolalar psixologiyasi va uni o’qitish
metodikasi. 2005.
“Болажон” таянч дастури.
Kreyg G. Rivojlanish psixologiyasi. - SPb.: «Piter» nashriyot uyi, 2000.
Qodirova M. Bolalar idrokini rivojlantirishda mashg’ulotlarning o’rni, Архив
Научных Публикаций JSPI: 2020: Архив №41 (science.i-edu.uz, jspi.uz).
Qodirova, M. (2020). Bolalar idrokini rivojlantirishda mashg’ulotlarning
o’rni. Архив Научных Публикаций JSPI.
Qodirova, M. (2020). Роль занятий в формировании и развитии
способности рамқшления у детей. Архив Научных Публикаций JSPI.