Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti “milliy g’oya, ma’naviyat asoslari va huquq ta’limi” kafedrasi

ОММАВИЙ АХБОРОТ ВОСИТЛАРИНИНГ ЁШЛАР МАЪНАВИЯТИНИ 
ШАКЛЛАНТИРИШДАГИ ЎРНИ 
Эшбеков Баходир
СамДЧТИ тадқиқотчиси 
 
Инсоният учун шиддатли давр бўлган ахборот асри – ҳаётимизда ўзининг таъсири 
жиҳатидан ниҳоятда муҳим роль ўйнамоқда. Сўнгги ўн-ўн беш йилдаги ахборотнинг 
жадаллиги ёшлар маънавияти билан боғлиқ мунособатларда кўплаб муаммоларни 
60
Ислам Каримов. Наша высшая цель - независимость и процветание родины, свобода и благополучие народа. Т-
8. Т., «Узбекистон», 2000. 

---

69 
намоён қилмоқда. Демократик тамойилларга кўра, олиб борилаётган ислоҳотларда сўз 
эркинлиги, очиқлик ва шаффофлик оммавий ахборот воситалари, интернет 
тармоқлари орқали берилаётган кўрсатув, эшиттириш, мақолалар, табиийки, ёшлар 
онги ва шуурига ўз таъсирини ўтказмай қолмайди. Бу эса, “ёшлар ўртасидаги 
радикаллашув жараёнлари кенг жамоатчиликда жиддий ташвиш уйғотмасдан 
қолмайди. Глобаллашув жараёнида ахборот майдонидаги янгиланишлар таъсири 
кучайиб, оммавий ахборот воситаларининг ўрни ва аҳамияти ҳам тобора ортиб 
бормоқда”
61
. Оммавий ахборот воситалари ёшлар онгини шакллантиришда ўзига хос 
муҳим аҳамиятга эга бўлиб, ҳар қандай берилаётган материал қайсидир маънода 
онгимизга таъсир қилади. Масалан, ҳар куни эрталаб телевидение ёки радиода бериб 
борилаётган тонги маънавий дастурлар ўз мухлисларига эга.
Шунингдек, берилаётган маҳаллий ёки хорижий сериалларнинг мазмуни унда акс 
эттирилаётган эпизодлар хохлаймизми йўқми ёш томошабинларнинг маълум бир 
қисмига таъсир этмай қолмайди. Афсуски, ҳозирги ҳаётимизда ҳам уларнинг 
таъсирларини ёшларимиз ҳаётида кўришимиз мумкин. Ота-боболаримиз азалдан 
оилани муқаддас санаб унинг тинчлиги ва фаравонлиги учун курашган. Улар оиланинг 
бузилишини ўзларига ор билиб фарзандларига ҳам шундай таълим тарбия беришган. 
Аччиқ бўлсада бир ҳақиқатни унутмаслигимиз керакки, бугун телевидение орқали 
берилаётган бизнинг ўзлигимизга зид, мафкуравий жиҳатдан тўғри келмайдиган 
сериаллар қайсидир маънода ёшлар ҳаётидаги ажримлар билан боғлиқ ҳолатларни 
кўпайишиги олиб келмоқда. Масалан 2021 йилнинг 4 ойида 12 806 та оилавий 
ажрашиш бўлган. Шундан эр-хотин ўртасидаги келишмовчилик сабаблари - 48,4% ни, 
учинчи шахс, қайнона-қайнота ёки қариндошлар аралашуви сабаб содир бўлган 
ажримлар - 17,4% ни, ёшларнинг оила қуришга тайёр эмаслиги туфайли - 11 фоиздан 
ошиқроқни, моддий етишмовчилик, турмуш ўртоғининг ишсизлиги ва бошқа 
иқтисодий қийинчиликлар туфайли - 6,3% ва бошқа сабабларга кўра бўлган. 
Шунинг учун ҳам инсон онгига таъсир қилувчи бу механизмни мутлақо қайта кўриб 
чиқиш ва ўзлигимизга мос бўлган мафкуравий ва маънавий жиҳатдан пухта 
тайёрланган худдики “Ўтган кунлар” фильми каби фильмларни кўпайтирсак, мақсадга 
мувофиқ бўлар эди. Оммавий ахборот воситаларида қанчалик ўзлигимизга мос ва хос 
бўлган кўрсатув эшиттириш ва мақолалар репортажларни кўпайтирсак, ижтимоий 
тармоқларни ёшлар онгигига салбий таъсир этувчи бузғунчи ғоя ва таҳдидлар, ахлоқ
одоб нормаларига тўғри келмайдиган кўпорувчилик ва террористик ҳаракатларнинг 
ифода этилишига йўл қўймасакка, ўз мақсад ва орзуларимизга, ватанимизни тинч ва 
осудалигини, фаравонлигини таъминлашга, иқтисодиётимизни юксалишига ҳисса 
қўшамиз.
Маънавий баркамолликни инкор этувчи ғарб индивидуализми феномени дунё 
ёшлари онгига ўз таъсирини курсатмоқда. Ахборотлаштириш ва глобаллашув 
жараёнининг бири-бирини тўлдириб, таъсир доирасини кенгайтираётган бир давр 
келди. “Оммавий маданият” тобора ижтимоий ҳаётимизга кириб келмоқда ва ўзининг 
таъсирини кўрсатмоқда. Уларда янгиликларни бир зумда ўзлаштириб оладиган, 
ахборотни тез қабул қила олувчи ёшлар қатламига “деструктив культ”, паратоталитар, 
неонацистик йўсиндаги ғояларнинг фанатизмга мойиллиги кучли бўлган ўсмир 
ёшлардан вайронкор куч сифатида фойдаланишнинг замонавий тенденциялари хақида 
қайдларнинг берилиши бежиз эмас
62
. 
61
Мирзиёев Ш.М. Янги Ўзбекистон стратегияси. –Тошкент: O’zbekiston, 2021.383-бет. 
62
Ф.Х.Мухамеджанова. Ахборот глобаллашуви ва ёшлар маънавияти.Тўплам. Ёшларни ахборот –психологик 
хуружларидан ҳимоя қилиш технологиялари: назария ва амалиёт. Республика илмий–назарий конференция 

---

70 
Баркамол авлодни тарбиялаш – барча оммавий ахборот воситалари ва ижтимоий 
тармоқларнинг ҳимояланганлик даражасига боғлиқ жараён эканлигини яхши биламиз. 
Яъни, мазкур шароитда асосий иқтисодий, сиёсий,маънавий-маърифий, таълим-
тарбия, ҳарбий ҳамда мамлакатнинг миллий манфаатларига зид келадиган ахборот 
хуружларини бартараф этиш учун қатъий чоралар кўрилиши талаб этилади. Ахборот 
хавфсизлигини таъминлаш худди шундай таҳдидларни олдини олиш ва бартараф 
қилиш механизмининг амалдаги ифодасидир. 
Ахборот майдонида ёшларининг илмий ва маънавий интилишларига,
баркамоллигига таҳдид қилувчи оммавий ахборот воситалари ва ижтимоий 
тармоқлардаги геомафкуравий хавф-хатарларга жиддий разм соладиган бўлсак, 
мустамлакачилик, бировларни қарам қилиш сиёсати ҳали-ҳануз йўқолмаганини, балки 
ўзининг шаклу-шамойилини ўзгартираётганлигини кўришимиз мумкин. Бугун 
оммавий ахборот воситалари ва ижтимоий тармоқлар одамлар онгига, уларнинг 
қарашларига таъсир этувчи асосий восита бўлиб,улар орқали берилаётган материаллар
ана шу ўзгаришларни таъминловчи механизм сифатида намоён бўлмоқда. Биз бу 
механизмлар телевидение орқали берилаётган кўрсатув, жонли эфир, ток шоулар, 
эшиттиришлар, мақола ва ижтимоий тармоқлардаги материаллар эканлигини яхши 
билган ҳолда уларнинг тарбиявий, мафкуравий ижтитимоий, сиёсий ҳолатига алоҳида 
эътибор қаратишимиз лозим бўлади. 
Ахборот майдонида турли йўл ва воситалар орқали геосиёсий кучлар тўхтовсиз 
ахборот маконини назорат қилишни мақсад қилади. Улар шаклланган қоида ва 
аҳлоқий нормаларга амал қилмасдан, онгли равишда миллат ёшларининг диний, 
миллий, аҳлоқий қарашларига, урф-одат ва анъаналарига зиён етказувчи ахборотларни 
кўпайтиришга хизмат қилади. Айрим ғарб давлатларининг бир жинсли никоҳларга 
қонуний рухсат берилганлиги, қиёмат куни “охир замон” ваҳимаси каби ахборотлар 
ёшларнинг маънавий оламига салбий таъсир кўрсатиб, жамоатчиликнинг фикрини 
ўзгартириб юборади.