|
TARIXNING –MAZMUN MOHIYATI VA MILLAT TARBIYASIDA
TARIXNING O’RNI
Muftillayeva Umida. NavDPI o’qituvchisi
Xo’jayeva Lobar. NavDPI o’qituvchisi
Mustaqillik xalqimiz buyuk kеlajak sari eng oliy maqsadlarni bеlgilash, ularga
erishish yo’llarini aniqlab olishga imkon yaratdi. Maqsadimiz tayin: dеmokratik, huquqiy,
insonparvar, fuqarolik jamiyatini barpo etish. Avvalo bu yuksak vazifani bajarish jamiki
insonlardan o`zlikni anglashni talab etadi. O`zlikni anglash esa o`tmishni o`rganishdan,
tarixni bilishdan boshlanadi. “Tarix- o’tmishda ro’y bergan voqea-hodisalarning oddiygina
bayoni emas, Vatanning shonli kechmishi , jamiyat taraqqiyoti qonunlari haqida bilim
beradigan tarbiya maktabidir
215
” .
Tarix butun ko`lami va yaxlitligi bilan inson tafakkurining mevasidir.Tarix-ezgulik va
yovuzlik,yaxshilik va yomonlik tuyg`ularini vujudga jamlab,ular o`rtasida beayov,yuzaki
qaraganda ko`z ilg`amas,idrokka sig`mas ziddiyatlar,juda murakkab va anglab yetish qiyin
hissiyotlar mahsulidir.Tarixning haqiqati hayot haqiqatining mahsuli,hayot haqiqati esa inson
ma’naviy-ruhiy kechinmalarining mahsuli,deyish mumkin.Zotan tarix inson va insoniyat
hayotining majmuasi,uning ifodasi va mazmun-mohiyatidir
Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov “Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q” kitobida
shunday dеb yozadi: “Tarixga murojaat qilar ekanmiz, bu xalq xotirasi ekanligini nazarda
tutishimiz kеrak. Xotirasiz barkamol kishi bo’maganidеk, o’z tarixini bilmagan xalqning
kеlajagi ham bo’lmaydi.”
216
Ibrat tarix fani sifatida garchi o’zining “Tarixi Farg’ona”
215
.Hayitov.Z . “Tarixiy xotira –o’zlikni anglash asosi”// Toshkent-Tafakkur -2010-№ 4
216
Karimov I. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. –T.: “Sharq” 1998. 12-b
233
asarida ko’pgina tarixiy jarayonlarni va ularning tavsifini shaxslar faoliyati va ularning
tarixiy jarayonlardagi ishtirogi va boshqa shu kabi bir qator holatlarni bayon etib bergan
bo’lsada , inson jamiyat taraqqiyoti va uning tarixidan xabardor bo’lishi , hech bo’lmaganda
o’zi yashab turgan vatani,tug’ilib o’sgan zamin tarixini bilishi lozimligini, bu hatto tavsir va
hadislarda ham shart etib qo’yilganligini bu ham ilm ekanligini ta’kidlab o’tadi. .”O’zlikni
anglash , eng avvalo, o’tmishni o’rganishdan , tarixni bilishga ehtiyoj sezishdan
boshlanadi.”
217
Tarix-bu ruhiy yoqishning massivi,an’ana va qadriyatlar insonning tomchilab yig`ilgan
ko`p avlodlar davomida tarix bu tomchini har qanday vaziyatda hamma narsaga kirishga
sharoit yaratadi, atrofni o`rab turgan narsalarni bilish,shuningdek jamiyatda ham,muhim
narsa bu insonni butun dunyo bilan o`zaro aloqa kompanentidir. Tarix— tabiat va
jamiyatdagi har qanday o‘zgarish va rivojlanish jarayonini ifodalovchi atama; insoniyat va
uning hayoti, avlodlar almashuvi, sivilizatsiyalar, jamiyat va davlatlar shakllanishi, o’tmishi
va taraqqiyoti bilan bog‘liq jarayonlarni o‘rganuvchi fan. Demak jahon tarixining tarkibiy
qismi
bo`lgan
vatanimiz
o`tmishi
ajdodlarimiz
turmush
tarsi,ma’naviy-ruhiy
kechinmalari,sodir bo`lgan voqea hodisalar haqidagi fandir. “Tarix”so’zining asl ma’nosi “
tasvir” yunoncha “istoriya” ga to’g’ri keladi. Tarixning o’z o’rni bilan ilmiy maqomini
aniqlashning birinchi urunishlaridan biri nemis faylasufi V.Krug tomonidan “ Sistematik
ensiklopediya tajribasi” asarida amalga oshirildi. Tarx atamasi ikki asosiy ma’noga ega:
1)
Tarix-o’tmish haqidagi hikoyalar
2)
Tarix- kelajakdagi hozirgi va rivojlanish tendensiyalarini tushunish uchun insonning
o’tmishini barcha turdagi xilma-xillikda o’rganadigan fan.
Uyg’onish davrida “tarix” tushunchasining uchinchi ma’nosi paydo bo’ladi .Tarix
ajdodlarning keying avlolarga qoldirgan noyob merosi, xalqimizning intelektual mulkidir.”
218
Tarixda bosib o’tilgan ,har bir davrga mansub avlodlar tomonidan hosil qilingan tasavvur va
tushunchalar,
bilimlar, ma’naviy meroslar va qarashlar yangi davr avlodlari
dunyoqarashining asosiy tayanchi bo’ladi.
Tarixiy xotirasi mustahkam , madaniy merosiga qadriyatlariga , an’analariga hurmati
yuksak bo’lgan ahil , hamjihat xalqlarda, milliy o’zlikni anglash tuyg’usi ham chuqur ildiz
otadi va barqaror bo’ladi . Milliy o’zlikni anglashda tarix fanini ahamiyati, o’rni juda katta.
Tarix serqirra, uning bir necha muhim funksiyalari bor. Tarix fani avvalo o’tmishni qayta
tiklash inson ko’z oldida mavhum darajada gavdalantiradi. Tarix o`tmishdagi voqealarning
oddiy bayoni emas, balki katta tarbiyaviy omil hamdir.Tarixiy voqealarni bilish asosida
kishilarda o`z xalqiga nisbatan hurmat, muhabbat tuyg`ulari shakllanadi, yoshlar ota-
bobolarining qilgan ishlari bilan faxrlanishni o`rganadilar shu asosda milliy iftixor singari
etuk ma`naviy fazilatlar shakllanadi,milliy ong o`sadi, dunyoqarash mustahkamlanadi.
Uning eng asosiy funksiyalaridan biri ilmiy-amaliy dunyoqarashni shakllantirishdir. Tarixni
o’qib-o’rganish tarixiy ongni, tarixiy xotirani shakllanishiga yordam beradi.
Xulosa qilganda , tarix-insoniyat o’tmishi hikoyasi. Uni idrok etish ish qilmoq xayrli
va kelajakka umid bilab qarab samarali mehnat qilish kafolatidir. “ Tarix-tafakkur mahsuli .
Tarixning tafakkur mahsuli va ulug’murabbiyligi , oliy qadruyat ekanligi ana shu bilan
belgilanadi. Birinchi Prezidentimiz I.A. Karimov ta`kidlaganlaridek, “Tarixga murojat
qilar ekanmiz, bu xalq xotirasi ekanligini nazarda tutishimiz kerak.Xotirasiz barkamol
kishi bo`lmaganidek, o`z tarixini bilmagan xalqning kelajagi ham bo`lmaydi”
219
. Xullas ,
tarixni o’rganish ijtimoiy taraqqiyot qonunlarini idrok etgan komil inson omili desak o’rinli
217
.Jo’rayev. N.”Tarix falsafasining nazariy asoslari”. T.”Ma’naviyat”.2008. b-26
218
Abdunabiyev. A. .Tarix-munavvar ko’zgu.Toshkent.2007 .b-4
219
Karimov I.A. O’zbekistonning o`z istiqlol va taraqqiyot yo`li. T:. “O`zbekiston”, 1992.73-bet.
234
bo’ladi. Ana shu tafakkurning shakllanishini uchun necha asr kerak bo’lgan ? Bunday
savollarga javob topganimizdagina tarix haqiqati tiklanadi. Zero prezidentimiz aytganlaridek:
“ Hamma o’z tarixini ulug’laydi . Lekin bizning mamlakatimizdagi boy tarix hech qayerda
yo’q Bu merosni chuqur o’rganishimiz , xalqimizga dunyoga yetkaza bilishimiz kerak”
220
.
Tarix amallarimiz xazinasi, o'tmish guvohidir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
