Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

Nazariya ma’lum bir predmet sohasiga oid tushunchalar, 
qonunlar, gipotezalar, gʻoyalarni sistemaga solib, u haqida yaxlit 
tasavvur hosil qiladigan, yangi fundamental umumlashmalar yaratishga 
olib keladigan, shu sohadagi hodisalarni tushuntirish, oldindan koʻrish 
imkonini beradigan ishonchli bilimdan iborat. 
Har bir nazariya oʻz tushunchalari va ta‘riflash qoidalariga ega. Bunga 
misol qilib ximiya fanidagi atom, molekula, ishqor kislota kabi 
tushunchalarni olishimiz mumkin. Xuddi shuningdek, har qanday nazariya 
xulosalar tarzidagi oʻz natijalariga ega. Demak, ilmiy nazariya‘ning tarkibida 
uning har bir elementi oʻz oʻrniga ega. 
Muammoni aniqlash va yechimini asoslashda savol-javobning 
oʻrni.
Inson dunyoqarashini kengaytiruvchi va chuqurlashtiruvchi eng asosiy 
vositalardan biri - savol-javob (dia‘log)dir. Savol-javobni tashkil eta bilish 
insonda 
voqelikka 
mos 
(adekvat) 
tushunchalarning shakllanishiga, 
mulohazalarini toʻgʻri qurishga va xulosa chiqarishga oʻrgatadi. 

---

438 
Savol-javob, dia‘log erotematik (grek. 
erotematikos
– savol shaklida) 
mantiqda oʻrganiladi. Savol mantiqiy reallikning oʻziga xos alohida 
koʻrinishidir. Savol berish ya‘ni fikrni toʻgʻri javobga yoʻnaltirish san‘ati - 
tafakkurlash madaniyatining zaruriy elementidir. Mantiqan toʻgʻri savollarni 
qoʻya bilish aqllilik, farosatlilikning muhim belgisidir. Savol nima? Savol – 
keng ma‘noda tafakkur shakli boʻlib, uning yordamida qoʻyilgan 
maqsadlarga erishish uchun ma‘lum turdagi bilimlarning etishmaslik 
(tanqislik) holati tilda ifodalanadi.
1
Inson bilimi predmet va hodisalar haqida 
avvalgi hosil qilingan mulohazalardan yangi, ularni toʻldiradigan, 
kengaytiradigan mulohazalarni yaratishga qarab taraqqiy etib boradi. Bu 
jarayon ma‘lum bir savollarni qoʻyish va ularga javob qidirish tarzida sodir 
boʻladi. Savol soʻroq gap yordamida ifoda qilingani uchun, undagi ma‘lumot 
yakunlanmagan boʻladi. Mulohaza va soʻroq gap bilishda turlicha vazifalarni 
bajaradi. Mulohazaning vazifasi predmet haqidagi mavjud bilimlarni qayd 
qilishdan iborat boʻlsa, savol uning yangi xususiyatlari, aloqalarini qidirib 
topishga, aniqlashga, oʻrganishga qaratilgan boʻladi. Savollar iltimos yoki 
talab qilib beriladi.