|
Ko’pburchaklar va ularning elementlari
. Ko’pburchaklar bilan
o’quvchilar hali maktabgacha bo’lgan yoshlaridayoq uchrashishgan.
O’qituvchining vazifasi o’quvchilarning geometrik figuralar haqidagi bilimlarini
kengaytirish, ularni figura elementlarini ajrata olishga o’rgatish, figuralarni
chizishga o’rgatish, figuralarning ba’zi xossalari bilan tanishtirishdan iborat. 1-
sinfda o’quvchilar ko’pburchaklarning nomlarini aytish, burchaklari va tomonlarini
farqlashni o’rganadilar. O’qituvchi o’quvchilarga sodda yassi va fazoviy figuralar
haqida tushuncha beradi.
Kvadrat, uchburchak, doira, beshburchak va h.k.lar yassi
figuralarga misol bo’ladi.
Kub, prizma, silindr, shar, konus, parallelepiped, piramida fazoviy
figuralarga misol bo‘la oladi.
Ko’pburchaklarning burchak va tomonlari uchta, to’rtta, beshta va undan ortiq
bo’ladi.
1-sinda o‘quvchilarga ko’pburchaklar haqida quyidagicha savollar berish
mumkin.
5
1) Har qaysi figuraning nomini ayting.
2) Ko’pburchaklar tomonlarini sanang.
3) Hamma figuralarni bir so‘z bilan nima deb aytish mumkin?
2-sinfda to’g’ri to’rtburchak va kvadratning quyidagi xossalari o’rgatiladi.
Hamma burchaklari to‘g‘ri bo‘lgan to‘rtburchak
to‘g‘ri to‘rtburchak
deb ataladi.
To‘g‘ri to‘rtburchakning qarama-qarshi tomonlari bir-biriga teng bo‘ladi.
To‘g‘ri to‘rtburchakning to‘rtta uchi, to‘rtta burchagi, to‘rtta tomoni bor.
Barcha tomonlari bir-biriga teng bo‘lgan to‘g‘ri to‘rtburchak
kvadrat
deb
ataladi. Kvadratning to‘rtta uchi, to‘rtta burchagi, to‘rtta tomoni bor.
O’quvchilarda to’g’ri to’rtburchak va kvadratning xossalari bo’yicha
ko’nikma va malakalarini mustaxkamlash uchun quyidagicha savollar berish
mumkin.
1) Ko‘pburchaklardagi to‘g‘ri, undan katta va kichik burchaklarni aniqlang.
2) Chizmada nechta kvadrat, nechta to‘g‘ri to‘rtburchak bor? Daftaringizga
chizing va uni bo‘yang.
3) Shunday kvadrat chizing va uning perimetrini toping.
Shuni eslatib o’tamizki, geometrik figuralar modellari nabori “Birinchi sinf
uchun matematikadan namoyish materiali”da, shuningdek birinchi sinf
o’quvchilari uchun matematika yig’malarida bor. Geometrik figuralar modellarini
o’quvchilarning o’zlari mustaqil yaratishlari maqsadga muvofiqdir.
O’qituvchi qog’ozdan qirqilgan har xil ko’rinishdagi, har xil rangdagi va har
xil kattalikdagi uchburchaklardan foydalanib, o’quvchilarni uchburchak bilan
tanishtiradi. Tanishtirishni o’qituvchilar uchun mo’ljallangan metodik qo’llanmada
tavsiya etilganidek amalga oshirish mumkin: “Bular uchburchaklar. Bu figuralar
bir-biridan farq qilsa ham, ularning hammasi bir xilda “uchburchaklar” deb ataladi.
Uchburchakning yana bitta elementi - burchakni ajratishda uni ko’rsatish
bilan bir qatorda katta ko’rsatmalilik uchun uchburchakning bir qismini - uning
burchagini uzib olish kerak.
Sinfda o’quvchilarning atrofidagi narsalar, uy xonalarining jihozlari,
ko’chalar, shahar dahalari tavsiflangan rasmlar qaraladi. O’quvchilarning grafik
malakalari hali endi shakllanish bosqichida bo’lganligi sababli topshiriqlarni
bajarish uchun ularga tarqatma material-turli o’lchamli turli rangli geometrik
shakllar taklif qilinadi (ularni mehnat darslarida tayyorlash mumkin). O’quvchilar
dastlab o’qituvchi rahbarligida, keyin esa mustaqil ravishda turli o’lchamli to’g’ri
to’rtburchaklarni kombinatsiyalab, barcha mumkin bo’lgan real ob’ektlarning
aplikatsiyalari - binolar, avtobuslar, sovitkichlar, temir yo’l vagonlari va h.k.ni
hosil qiladilar. Hosil bo’lgan tasvirlarning ko’rinishi o’zgartiriladi (masalan,
“binoni” tasvirlayotgan to’g’ri to’rtburchakka “rasmlar” va “g’ildiraklar” qo’yib,
avtobus tasvirini hosil qiladilar. Bunday ishni bajarish natijasida o’quvchilar ushbu
hulosaga kelishlari kerak: odam atrofidagi ob’ektlarning juda ko’pchiligi bitta
geometrik shaklga keltiriladi. Mazkur shaklni o’quvchilar empirik tadqiq etadilar:
buklash bo’yi bilan qarama-qarshi tomonlar uzunliklarini, burchaklar kattaligini
taqqoslaydilar, ustma-ust qo’yish orqali shaklning burchaklarini to’g’ri burchak
bilan taqqoslaydilar: natijada o’quvchilar, masalan, ushbu xossalar ro’yxatini hosil
qiladilar: to’rtta uchga ega; to’rtta burchakka ega; to’rtburchak; qarama-qarshi
tomonlari teng; barcha burchaklari teng; barcha burchaklari to’g’ri burchak.
So’ngra o’quvchilar o’qituvchi rahbarligida bu ro’yxat ustida ishlashga
kirishadilar. Unda faqat barcha modellar ega bo’lgan xossalarnigina qoldiradilar
(tadqiqot vaqtida kvadratlar bilan ish ko’rgan o’quvchilar xossalar ro’yxatiga
“barcha tomonlari teng” jumlasini kiritishni talab etishlari ham mumkin); ba’zi
xossalarni umumiyroq va shakli bo’yicha qisqaroq xossalar bilan almashtiradilar.
Modelning yakuniy tavsifi bunday bo’ladi: 1) to’rtburchak; 2) qarama-qarshi
tomonlar teng 3) barcha burchaklar to’g’ri burchak.
O’quvchilarga to’g’i to’rtburchakni yasash usuli o’rgatiladi. Keyinchalik
uning xossalaridan ba’zilari matematik til yordamida yoziladi: ABCD, AB = CD,
AB = BC.
Tavsiflangan bu ish uncha katta bo’lmagan parchalar ko’rinishida
o’tkazilishi mumkin.
Nazarot uchun savollar:
1.O’quvchilarni geometrik figuralar bilan tanishtirishdan maqsad nima.
2.Geometrik elementlarni o’rganishda qanday metodlardan foydalanamiz.
Do'stlaringiz bilan baham: |
