A. K. Igamberdiev S. Aliqulov traktorlar va qishloq xo’jaligi mashinalaridan foydalanish, texnik servis

81-rasm. Oddiy avtomatlashtirilgan tashhis tizimining shartli sxemasi 
Buning natijasida electron hisoblash mashinasida tashxisdan o‗tkazilgan texnik 
vositaga texnik xizmat ko‘rsatish yoki tamirlash ishlarining mazmuni yozilgan 
bo‗lishi kerak. 
Avtomatlashtirilgan tashhis tizimi (
ATT) - texnika vositasiga texnik xizmat 
ko‘rsatish jarayonida uning texnik holatini avtomatik baholash vositalari komplekti 
kiradi. 
ATT quyidagilardan tuzilgan : 
a) tashxis ob‘ektidan diagnostik axborotni qabul qiluvchi datchiklar to‗plami; 
b) datchiklardan signallarni qabul qilib, ularga ishlov berib qulay holga 
keltiruvchi o‗zgartgichlar; 
v) diagnostik axborotni baholash va elektr signallari sifatida oxirgi natijalarni 
beradigan axborotga ishlov berish moslamalari; 
g) axborot tashuvchida (disket) muhrlangan tashxis natijalarini beruvchi 
axborot moslamalari. 
ATTdan foydalanishda uzluksiz axborot beradigan datchiklarni ishlatish 
imkoni bo‗lmaydi (Masalan, tormoz diagrammalari yoki kuchlanishlar 
ossillogrammalari). Axborot uzlukli (diskret) tarzda olinishi kerak, bu holat amaldagi 
diagnostik o‗lchov asboblari qo‗llanishini ma‘lum darajada chegaralaydi. 
Istiqboldagi diagnostik datchiklar quyidagilar hisoblanishi mumkin: 
-
Tezkor kontaktli diagnostik datchiklar 
-
Kontaktsiz (agregatni bo‗laklarga bo‗lmasdan yorug‗lik nuri, magnit
yoki issiqlik maydoni yordamida amalga oshiriladi)
-
Diagnostik datchiklar. 
-
Stroboskoplar 

---

194 
-
Transport vositasiga o‗rnatilgan diagnostik datchiklar. 
Ular agregat va mexanizmlarga o‗rnatilib, tashxis jarayonlarini tezlashtiradi va 
ATTning elementlari bo‗lib xizmat qiladi. 
O‗rnatilgan datchiklar harorat, bosim, kuchlanish hamda tormoz suyuqligi, 
yonilg‗i va moy sathidan tashqari ayrim uzellarning eyilish darajasi haqida (masalan, 
podshipniklar halqalariga yopishtirilgan tenzodatchiklar yordamida ularning 
eyilishlari aniqlanadi) axborot beradi. ATT larda electron hisoblash mashinasi 
qo‗llanadi. 
CHet el tajribasi. 
a.
Tashxis jixozlari ishlab chiqaradigan chet el firmalari mutaxassislarining 
fikricha, texnik xizmat ko‘rsatish sohasi texnikalar ishlab chiqarish sohasidan orqada 
qolmoqda. SHuning uchun tashxisni ikki sohaning rivojlanish darajalarini bir-biriga 
yaqinlashtirish va yuqori malakali mutaxassislarga bo‗lgan talabni kamaytirish 
vositasi deb qaraydilar. 
b.
CHet ellarda avtomatlashtiriligan diagnostik tizimlarni ishlab chiqarish 
rivojlangan. 
Nazorat - tashxis qo„yish.
Nazorat jarayonida tadqiq etilayotgan tizim bir butun 
tarzda ko‗riladi. Tashxis qo‗yish jarayonida bir butun tizim va uning elementlari 
ko‗rib chiqiladi. Chunki, tizimning holati uning elementlari holatining funksiyasidir. 
Tashxis qo‗yishning vazifasi tizimning u yoki bu holati sababini uning elementlari 
holatiga bog‗lab aniqlashdir. Tashxis qo‗yishni nazorat operatsiyalarini bajarmasdan 
turib amalga oshirish mukin emas. 
Avtomatik nazorat nazariyasi butun ob‘ekt va uning holatini aniqlash uchun 
usul va vositalarni ishlab chiqish bilan shug‗ullanadi. Tashxis qo‗yish uchun muhim 
bo‗lgan omillar nazorat uchun zarur bo‗lmasligi mumkin va aksincha, nazorat uchun 
muhim omil texnik tashxis uchun ham muhim bo‗lishi mumkin. SHuning uchun 
nazorat ob‘ektlari modellari tashxis ob‘ektlari modellaridan mavhumroq va 
umumiyroq bo‗ladi. 
Tashxis ob‟ektlari modellari. 
Tashxis qo‗yish jarayonida bevosita ob‘ekt
tadqiq etilmasdan, balki uning ideallashtirilgan modeli tadqiq etiladi. Real texnik 
tizim birorta model bilan almashtiriladi. Tashxis jarayonlari va ob‘ektlarning 
matematik modellarini qurish quyidagi asosiy vazifalarning tahlili bilan birga olib 
boriladi: 
-
buzilgan elementlarni topishda diagnostik testlar qurish usullarini ishlab 
chiqish; 
-
tashxisning eng maqbul dasturini ishlab chiqish. 

---

195 
Tashxis ob‘ektlari modellarining quyidagi turlari mavjud: