15-mavzu. Yyer resuruslarini boshqarishda matematik modellashtirish usullari

3,7x
1
+ 3,5x
2
+ 20x
3
+ 10x
4
+ 2x
5
+ 3,3x
6
, + 2,5x
7
+ 1,1 x
8
+ + 0,5x
9
+ 60x
11
+ 7x
12
150000

, (6.1.4) bu 
yyerda
x
1
, x
2
,..., x
12
 —
lar qishloq xo’jalik ishlab chiqarish tarmoqlari.
Bu o’zgaruvchilar oldidagi koeffistientlar odam-kunidagi 1ga yoki 1bosh mol 
uchun sarf qilinadigan mehnat xarajatlari normasini bildiradi. Sarf qilinadigan 
barcha mehnat sarflari umumiy mehnat fondidan oshmasligi kyyerak (1500 odam.-
kun). Shunga o’xshash davrlar bo’yicha bajariladigan ishlar uchun xam 
cheklanishlarni tuzish mumkin. 
Yyerlarni almashtirish (transformastiyalash) –yyer tuzishni loyihalashda asosiy 
elementlardan biridir. Yyerlarni transformastiyalashni aniqlovchi cheklanishlar 
quyidagicha ifodalash mumkin: foydalanilayotgan yyerlar maydonlarining 
yig`indisi 
qishloq 
xo’jalik 
yyerlari 
va 
transformastiyalashga 
yaroqli 
ishlatilmayotgan yyerlar (kustarniki, osushaemыe bolota i t.p.) maydonidan 
oshmasligi kyyerak. Qishloq xo’jalik yyerlarini transformastiyalash bo’yicha 
cheklanishlarni yozish bo’yicha misol. dastlabki ma’lumotlarga o’zgartirish 
kiriting. 1) yaylovlar va pichanzorlar bir qismini xaydaladigan yyerga 
transformastiyalash mumkin. Yaylovdan xaydaladigan yyerga transformastiya 
qilinadigan maydonni x13 bilan belgilaymiz, pichanzordan xaydaladigan yyerga 
esa x10; 2) yaylovning bir qismida sug`oriladigan madaniy yaylov hosil qilish 
loyihalashtirilgan(x14) ularning tarkibiga avval ishlatilmagan 50 ga lik kustarnik 
kiritilishi kyyerak. Qolgan yaylov va pichanzorlar tavsiya bo’yicha ishlatiladi.

---

O’simlikchilikda va chorvachilikdagi ishlatiladigan pul –buyum resurslari bo’yicha
cheklanishlar quyidagi ko’rinishda bo’ladi: 
35,8x
1
+ 35x
2
+ 500x
3
+ 66x
4
+ 55 x
5
., + 48x
6
+ 120x
7
+ + 30x
8
+10x
9
+270x
11
+ 
12
12
– x
13
0

. (2.17) 
Masalani echish jarayonida xo’jalikda qishloq xo’jalik ishlab chiqarishini 
rivojlantirish bo’yicha loyihaviy topshiriqni bajarish uchun zarur bo’lgan umumiy 
pul-buyum xarajatlari yig`indisi aniqlanadi, buning uchun hisobga yordamchi 
x
13
o’zgaruvchi kiritiladi. 
Qishlok-xo’jalik texnikasiga, o’g`it taqsimoti uchun va boshqa ishlab chiqarish 
resurslari uchun ham xudi mehnat va pul-buyum resurslari kabi tuziladi.
Bu cheklanishlarning matematik ifodasi kuyidagicha tuziladi: 
6
1
,






i
x
S
x
s
i
i
ij
n
j
ij
yoki
6
1
,
0






i
x
x
s
n
i
j
j
ij
(2.19) 

---

Belgilashlar
s
ij
- i- turdagi resursni j-turdagi tarmoqqa sarf qilish koeffistienti; 
S
i
— i-turdagi mavjud resurs; 
x
i
—
qo’shimcha jalb qilinadigan i-turdagi resurs yoki qidirilayotgan i- turdagi 
umumiy sarflanadigan resurslar yig`indisi; 
M
6
 —
ishlab chiqarish resurslari turlari to’plami. 
Kafolatlangan ishlab chiqarish hajmi bo’yicha cheklanishlar alohida olingan 
tovar mahsulotlari bo’yicha rejalashtirilgan ishlab chikarish hajmini aks ettiradi 
(st): 
Don: 30x
1
+ 4x
2
– x
14
= 17000, 
Qand lavlagi 250x
3

70 000, 
Sut: 32x
11

19000, (2.20) 
Go’sht: 0,4x
12

2000, 
Jun: 3x
12

7500 (kg).