Учебно-методический комплекс по "Энтомологии" подгатовлен на основе современной педтехнологии. Настоящий комплекс подготовлен на основании действующей

Muhit harorati.
Abiotik omillar ichida hayotiy muhit sharoitini yaratishda 
iqlim omillari - issiqlik, namlik, yorug‘lik va havo harorati muhim ro‘l o‘ynaydi. 

---

105 
Bulardan issiqlik (termik) omilning roli ayniqsa muhimdir. Chunki hasharotlar 
sovuqqonlik 
(poykiloterm)
organizmlardir. Shuning uchun ham hasharotlarning hayot 
funksiyasi, ularning turqi, o‘sishi, rivojlanishi, populyatsiya dinamikasi tashqi muhit 
harorati bilan aniqlanadi. 
Ma’lum turga mansub hasharotlarning past yoki yuqori haroratda 
rivojlanishining ma’lum bir chegarasi bor, ya’ni ma’lum harorat nuqtasidan pastda 
yoki yuqorida rivojlanish to‘xtasa, o‘sha harorat rivojlanishning pastki yoki yuqorigi 
mezoni deb ataladi.
Hasharotlar odatda 10° - 40°C o‘rtasidagi issiqlikda harakatchan bo‘ladi. 
Harorat pasayganda hasharotlar ovqatlanishdan, so‘ngra harakatlanishdan to‘xtaydi 
va nihoyat, nobud bo‘ladi. Haroratning normadan ortiq ko‘tarilishi ham hasharotlarga 
salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Harorat hasharotlar jinsiy mahsulotining yetilishiga ham ta’sir etadi. Masalan, 
suli shved pashshasi g‘umbakdan chiqqandan keyin 22°C issiqlikda 10 kundan so‘ng, 
17°C issiqlikda 14 kundan so‘ng, 14°C issiqlikda 36 kundan so‘ng va 4°C issiqlikda 
esa 50 kundan so‘ng tuxum qo‘yadi. Lekin harorat normadan ortganda 
hasharotlarning nasldorligi pasayadi yoki to‘xtaydi. Masalan, g‘o‘za bitining tirik 
tug‘ilishi issiqlik 30°C dan ortganda pasayadi. 
Hasharotlarning embrional va postembrional taraqqiyoti yuqori haroratda 
tezlashadi. Natijada taraqqiyot sikli qisqaradi va hasharot tezroq ko‘payadi. Beda 
mo‘ri qurti 17°C da 56 kunda, 21°C da 34 kunda, 22°C da 31 kunda rivojlanadi. 
Har xil turga mansub hasharotlarning yuqori temperaturada tez rivojlanishining 
ma’lum chegarasi bor. Masalan, o‘tloq parvonasi g‘umbagining rivojlanishi faqat 
26°C issiqlikkacha tezlashib boradi, temperatura bundan ortsa rivojlanish sekinlashib, 
so‘ngra to‘xtaydi va nihoyat, chegaradan oshganda hasharot o‘ladi. Ma’lum harorat 
nuqtasidan pastda yoki yuqorida rivojlanish to‘xtasa, o‘sha harorat rivojlanishining 
pastki yoki yuqorigi chegarasi deb aytiladi. 
Hasharotlarning sovuqqa chidamliligi ularning soni va tarqalishida muhim ro‘l 
o‘ynaydi. Ko‘p tur hasharotlar sovuqqa chidamli. Masalan, ko‘kqurt - 11°C gacha, 
o‘tloq parvonasi qurti-30°C gacha bardosh beradi. Sovuqqa chidamlilik organizmning 
holatiga va sovitishning sekin yoki tezligiga, umuman biokimyoviy hamda fiziologik 
xususiyatlariga bog‘liq. 
Yog‘
tanachalari ko‘p, erkin suv miqdori kam bo‘lsa, hasharot sovuqqa ko‘proq 
chidaydi. Masalan, ko‘kqurtda yog‘ tanachasi ko‘p va suvi kam bo‘lsa, u -8-11°C 
o‘rtasida halok bo‘ladi, yog‘ tanachalari yaxshi taraqqiy etmagan va erkin suv ko‘p 
miqdorda uchrasa qurt -5-6°C da nobud bo‘ladi. Sovuq va iliq haroratlarning notekis 
almashinishi hasharotlar uchun halokatlidir.