Oliyvao rtamaxsus ta’lim vazirlich karimjon Rahimqulov

21. 0 ‘yin harakatlarining me’yorini belgilash
0 ‘yinda bajariladigan harakatlarni to'g'ri belgilash o'qituv­
chining muhim vazifasidir. 0 ‘yinni o'tkazishga kirishishdan oldin 
qilinadigan ishning xarakteri va o'yinchilaming kayfiyatini hisobga 
olish lozim. Agar o'yin jismoniy yoki aqliy kuch sarflangan dars- 
lar (nazorat ishi yoki shu kabi mashg‘ulotlar)dan keyin o'tkazi- 
ladigan bo'lsa, o'quvchilar uchun kamroq yoki o'rtacha harakatli 
o'yinlami tanlash kerak.
Mashg'ulot paytida o'yinlarning tezligi, umumiy harakat- 
chanligini hisobga olib, ularni o'zaro navbatlashtirib turish lozim. 
Masalan, hamma ishtirokchilar bir vaqtda yuguradigan o'yindan 
keyin to'p irg'itiladigan o'yinni o'tkazish foydalidir.
O'yin sur’atini pasaytirish, ya’ni o'yindagi harakat tezligini 
kamaytirish o'yindagi harakatlarni muayyan me’yorda olib borish 
usullaridan bin hisoblanadi. O'yinda bolalar jismoniy mashqlami 
bajarishda qattiq hayajonlanib kctadilar. Shuning uchun o'qituvchi 
faqat ulaming kayfiyatiga qarab ish tutmasligi, balki o'quvchilarning 
yosh xususiyatlari, tayyoigarligi va salomatligini ham hisobga olishi 
shart. O'qituvchi o'yinboshilarning ahvoli va harakatlarini alohida 
kuzatib borishi, doktoming har bir o'quvchi haqida beigan ma’lu-
/
71

---

motlarini ham unutmasligi lozim. Qilinadigan harakatlarning 
muayyan me’yori о ‘yin o ‘tkaziladigan sharoitlami hisobga olib, 
uni o'tkazish metodikasi bilan belgilanadi.
22. 0 ‘yinning tugashi
0 ‘yinning davom etishi har xil bo‘lishi mumkin. Shug'ul- 
lanuvchilamingtarkibiga, mashg‘ulotning sharoitiga qarab, o'yinni 
xarakterini hisobga olgan holda, o'qituvchi o ‘yinning davom 
etishini belgilaydi. Eng muhimi, o'yinni o‘z vaqtida tugallashdir. 
Chunki o'yinni vaqtidan ilgari tugatmaslik, shuningdek, uni cho'zib 
yubormaslik kerak.
O'yinning davom etishi bir qancha sabablarga bog'liq bo'ladi: 
ishtirokchilaming soniga (o'yin ishtirokchilari qancha kam bo'lsa, 
o'yin shuncha qisqa bo'ladi); o'yinchilarning yoshiga (kichik 
yoshli bolalar uzoq vaqt davomida o'ynashi mumkin emas); o'yin­
ning mazmuniga (o'yin katta yuklama bilan o'tkaziladigan bo'lsa, 
uning davom etish vaqti qisqa bo'ladi); o'yinni o'tkazish joyiga, 
o'qituvchi tomonidan taklif qilingan tczlikka yoki me’yorga; o'qi­
tuvchi tajribasiga (kam tajribaga ega bo'lgan o'qituvchi o'yinni 
qisqa tarzda tugatadi) va boshqa sabablarga bog'liq bo'ladi.
O'yinni tugatish, eng awalo, uning o'yin ishtirokchilariga 
ta’sir etishiga qarab belgilanishi lozim. O'qituvchi o'yin tugatish 
uchun shunday paytni to'pishi kerakki, bunda o'yinni maqsadga 
muvofiq ravishda to'xtatish mumkin bo'lsin.
O'yinni ishtirokchilar charchashining birinchi alomatlari paydo 
bo'la boshlagan vaqtda tamom qilish kerak. Bu charchash alomatlari 
quyidagilardanbilinadi: ko'pchilik ishtirokchilaming e’tiborsizligi, 
qoidani buzishi, harakatni aniq bajarmasligi, maqsadga erishish
72

---

yo‘lida yetarli darajada qat’iyatlik ko‘rsatmasligi, o'yinchilar nafas 
olishining tezlashishidir.
0 ‘yinni o'qituvchi tomonidan belgilangan vaqtda tugatish 
zarur, buni o‘quvchilarga oldindan aytib qo‘yish kerak. O'yin 
ishtirokchilari shuni hisobga olib, o'yinning davom etish vaqtida 
o'zlarining kuchlarini to‘g‘ri taqsimlaydilar. Belgilangan vaqtdan 
1-3 daqiqa oldin, iloji boricha, ishtirokchilar o ‘yinni tugatishga 
tayyorgarlik ko'rishlari uchun ogohlantiriludi.
0 ‘yinning davom etishi mashg'ulotning shakliga ham bog'liq 
bo‘ladi. Agar o‘yin jismoniy tarbiya darsida o'tkazilayotgan bo'lsa, 
undaunga ajratilgan vaqt chegaralangan boladi. Agar o'yin darsdan 
tashqari vaqtda o'tkazilsa, uzoq vaqt davom etishi mumkin, chunki 
bunda o'quvchilar uzoq vaqt mobaynida o'ynay olishga o'rgatila- 
dilar.
O'qituvchi barcha holatlarda o'yin ishtirokchilarini charchatib 
qo'ymasligi kerak va o'yin ishtirokchilarining qiziqishi orta bora- 
yotgan, ular jo'shqin harakat qiliyotgan bir vaqtda o'yinni tugatish 
kerak.