qimmatiga qarab baholashni o‘iganadilar
va o'zlarining o'ftoqlarlgu
ishonch bildirgan holda, ulami ko‘proq
javobgarlikni onhiHlthp
undaydilar. Agarda o‘yinchilaryetarli darajada
tashkil e tllm a p n
bo‘lsa, bir-birini yaxshi bilmasa, unda o‘qituvchining
o ‘zi sardoml
tayinlandi. Ayrim vaqtda u qalin do‘stlar o‘rtasidan
(tarbiyalash
maqsadida) sardorlami tayinlanadi, ularga javobgarlikni
yuklab,
ularga yetishmaydigan xususiyatlarini tarbiyalashga yordam
beradi.
Sardorlami tayyorlash usulidan kamdan-kam foydalaniladi.
Sardorlar komandalar to ‘liq tuzilgandan keyin saylanadi.
Komandalar sardorlami tayinlash bo‘yicha bo‘lish usuli bilan
tuzilganda sardorlar oldindan yoki kelishilgan holda tayinlanadi.
18. 0 ‘yinga rahbarlik qilish
0 ‘yinni o‘iganish va o‘yin paytidabolalaming o‘zlarini qanday
tutishlari ko‘proq rahbarga bog‘liqdir. 0 ‘yin shartli ishora (buyu-
tish, hushtak yoki qarsak chalish, qo‘l yoki bayroqchani silkitish)
bilan boshlanadi. 0 ‘qituvchi barcha ishtirokchilar o‘yin mazmunini
tushinib olganiga va o‘z o ‘rinlariga to‘g‘ri, qulay joylashib olganiga
ishonch hosil qilganidan keyin o'yinni boshlashga ishora qiladi.
Shartli chegaralar oldindan belgilab qo‘yilgan, о‘yin uchun zamr
jihozlar o‘yin qoidalariga muvofiq berilgan vajoy-joyiga qo‘yilgan
bo‘lishi lozim. Rahbar o‘yin boshlanishi bilanoq uning borishini
va o‘yinchilaming harakatlarini diqqat bilan kuzatadi hamda bosh-
qarib boradi. Bundan tashqari, o‘yin
davomida ayrim qoida va
usullarni bolalarga qo‘shimcha ravishda tushuntiradi. Tuzatish,
tanbeh va mulohazalami o‘yinning borishiga xalaqit bermaydigan
yoki uni to'xtatib qo‘ymaydigan yo‘sinda aytishi lozim. Agar o‘yin-
chilaming ko‘pchiligi bir xil xatoga yo‘l qo‘yayotgan bo‘lsa, tegishli
67
yo‘l-yo‘riqlar berish yoki o‘yin qoidalari qanday bajarilishini ko‘rsa-
tish uchun o‘yinni to‘xtatishi mumkin. 0 ‘yinni baqirish yoki keskin
ishora Man to£xtatish yaramaydi. Katta maktab yoshidagi bolalami
«Diqqat!» degan shartli ishora yoki hushtak chalish bilan to‘xtashga
o‘igatish lozim.
0 ‘qituvchi bolalami o'yin qoidalarini ongli va aniq bajarishlariga
odatlantirishi kerak. Bu odatlar ularni intizomga o‘rgatishda katta
ahamiyatga ega bo‘lib, bolalarda о 7. burchini sezish va o‘z xatti-
harakatlariuchunjavobgarlik hissini larbiyalash, o‘zini tutabilish
va matonatlikni o‘stirishda yordum beradi. O'qituvchining vazifasi
o‘quvchilardan o ‘yin qoidalarini aniq
b a j a r i s h l a r i n i
talab qilishdir.
Ammo ubolalaro‘yinni yomon o'zlashlimyotganlari ularga aytsihda
beo‘xshov, bachkana qiliqlar qilmasligi kerak.
0 ‘quvchilar yo'l qo'yadigan xalolar va qo‘polliklarni oldini
olishga alohida ahamiyat bilan qar.ush lozim. Qo‘pollik qilgan o‘yin-
chini albatta jazolash kenik. Bimday hollarda ba’zi ta’sir ko‘rsatish
choralarini qo'IIash, ya’ni vaqtincha o‘yindan chetlatish, jarima
ochkolari berish mumkin.
0 ‘yinchi rahbarlik qilishda o‘quvchilami faqat erishiladigan
natijalarga qiziqtirish bilan eheklanmasdan, balki ularda o‘yin jara-
yonining o'zidan zavq olishga, lazzatlanish
hissini vujudga kelti-
rishga ham jiddiy c’tibor bcrishi lozim. Ayniqsa, uncha faollik
ko‘rsatmaydigan o'yinchilarning tashabbusini qo‘llab-quwatlash,
rag‘batlantirish va ularda o‘z kuchlariga ishonch hosil qilish tavsiya
etiladi. 0 ‘yinchilar o'rtasida to‘g‘ri munosabat o‘matishga harakat
qilish, g‘oliblaming kekkayib kctishlari va mag‘lublaming o‘yindan
sovishlariga yo‘l qo‘ymaslik lozim.
Rus pedagogi A.S.Makarcnkoning o ‘g‘il va qiz bola o ‘zin ing
shaxsiy muvaffaqiyati bilangina enias, balki xususan o‘z komandasi
6X
yoki tashkilotning muvaffaqiyatlari bilan
ham faxrlanish ruhida
tarbiyalash zarurligi haqida aytgan gaplarini hcch qachon unut-
maslik kerak. Shuningdek, bolalarda har qanday maqtanchoqlikni
bartaraf etish, raqibga hurmat-e’tibomi tarbiyalash, ularga uyush-
qoqlikning, mashq qilishning va komandada intizom bo‘lishining
ahamiyatini tushuntirish zarur. Nihoyat, bolaiaming o‘z muvaf
faqiyatlari va mag‘lubiyatlariga jiddiy munosabatda bolishlariga
erishish kerak.
0 ‘quvchilar o‘yinni yaxshilab o'zlashtirib olishlari uchun uni
bir necha marta takrorlash lozim, bunda ular o ‘ymdarv qanchalik
mamnun bo‘lsalar, uni shunchalik puxta eslab qolishlarini unut-
maslik kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: 
