Radjabov A., Vaxidov A. X. Toshkent 2017

Issiqlik elektr stansiyalari. 
Issiqlik elektr stansiyalarda issiqlik 
energiyasi avval m exanik ener giyaga ,so‘ngra elektr energiyaga 
aylanadi va quyidagi sxema b o ‘yicha ishlay di ;yoqilg‘i — issiqlik - 
mexanik energiya -elektr energiya. Issiqlik energiyasini mexanik 
energiyata aylantirishda ikki usul ishlatiladi;
1)porshenli;
2) rotorli usul.
Hozirgi kunda elektr stansiyalar rotorli usul b o ‘yicha ishlaydi. 
Bug1 mashinasi 18-19 asrlarda issiqlik energiyasining asosiy 
yuritgichi 
hisoblangan. 
Hozirgi 
kunda 
bunday 
motorlar 
ishlatilmaydi.
Issiqlik stansiyalar uchta asosiy turlardan iborat: Issiqlik elektr 
markazlar ( IEM ), K ondensatsion elektr stansiyalar ( KES ), Davlat 
issiqlik elektr stansiyalar ( DIES )
Issiqlik elektr m arkazlar iste’molchilami elektr va issiqlik elektr 
energiyalar bilan ta ’minlaydi (6.5-rasm). IEM lam ing FIK 0,7 ga 
teng.

---

6.5-rasm. IEM sxemasi.
Asosiy uskunalar: bug‘ qozoni (Kt), ta ’minlovchi nasoslar (PN) 
bug‘ turbinasi (T) issiqlik almashtirgich (K)g kondensat nasoslari 
(KN) tarm oq isitgichlari (SP). Deaerator (Dr) b u g ‘ turbinasi (T) 
bilan bir o ‘qda joylashgan generator (G) va energotizimi bilan 
bog‘lovchi transformator (TS).
88

---

DIES - rayon elektr stansiyasi, yaqin hududda joylashgan 
iste’molchilam i elektr energiyasi bilan ta’minlaydi va yoqilg‘i ( 
k o ‘mir, gaz, to r f ) manbalari yonida quriladi.
KES - DIES prinsipiga asosan ishlaydi, uzoq masofalar yuqori 
va o ‘ta yuqori kuchlanishli elektr energiya ishlab chiqaradi.
ТЕМ - iste’molchilami elektr energiya va issiqlik energiya 
bilan ta ’minlaydi.
Issiqlik zaxiralari kamayotgan vaqtda yanada qulay va iqtisodiy 
jihatdan arzon elektr energiya manbalar term oyader sintezi 
yordamida topilmoqda. Butun dunyoda olimlar bu borada katta 
ishlar olib borishmoqda.
Eng katta q u w atli issiqlik elektr stansiyalaming f.i.k.i atigi 40 - 
42 %ni tashkil qiladi. Agar f.i.k. 1% ga oshirilsa ham million tonna 
yoqilg‘i 
iqtisod qilingan boTadi. 
F.i.k. 
oshirish maqsadda 
magnitogidrodinamik generatorlar ( MGD - generator ) qoTlaniladi. 
M agnitogidrodinam ik generatorlar juda q u w atli mashinalar boTib, 
ularda o ‘zgamias magnit orqali tezligi 600-650 m /s.temperaturasi 
T= 2500 -3000 °S gacha qizdirilgan b u g 1 bilan to idirilad i. Bunday 
temperaturada gaz plazma ko ‘rinishda boTadi va u o'tkazgich 
vazifasini bajaradi. M GD - generatorlarda f.i.k. 60 %gacha 
oshirishga 
imkon 
beradi. 
Y oqilg'i 
sifatida 
issiqlik 
elektr 
stansiyalarda tosh k o ‘mir, torf. gaz. neft mazut, yog‘och chiqindilari 
ishlatiladi. MGD - generatorlarda issiqlik energiya elektr energiyaga 
aylanadi.Hozirgi kunda AQSH, Rossiya, Yaponiya, Gerraaniya 
mamlakatlarda shu soha b o ‘yicha katta ishlar olib borilmoqda.