Xomashyo materiallari va ularni boyitish 1 1–mavzu: kimyo sanoatining xomashyo bazasi. Xomashyolarni klassifikatsiyalash

XOMASHYO MATERIALLARI VA ULARNI BOYITISH 
2 
sulfatlar, fosfogips va x.o.) va bir-biriga bogʻliq tarmoqlar (masalan, rangli 
metallurgiya, neftni qayta ishlash va koks kimyosi chiqindi gazlari) ni inobatga olgan 
holda xomashyo bazasining koʻp variantliligi; 2) turli xil kimyoviy mahsulotlar olish 
uchun birgina xomashyodan kompleks foydalanishning keng imkoniyatlarining 
mavjudligi; 3) birgina xomashyodan turli xil kimyoviy mahsulotlar olishga imkon 
beradigan koʻp turdagi kimyoviy qayta ishlash usullarining mavjudligi kabilarda 
yaqqol namoyon boʻladi. Masalan, benzoldan kauchuk, polistirol, kaprolaktam, 
yadoximikatlar va boshqa mahsulotlar olinishi mumkin. Shu bilan birga usullarning 
xilma-xilligi bitta mahsulotning turli xil xomashyolardan olish imkonini beradi. 
Masalan, asetilen ishlab chiqarishda tabiiy gaz, neftni qayta ishlash gazlari, neft qazib 
olish yoʻldosh gazlari, kalsiy karbid; kaprolaktam ishlab chiqarish uchun esa – benzol, 
fenol, anilin yoki toluol ishlatilishi mumkin. 
Koʻpgina kimyoviy mahsulotlar bir necha yoʻllar bilan olinishi mumkin. 
Masalan, sulfat kislota ishlab chiqarishning kontaktli va minorali usullari, superfosfat 
ishlab chiqarishning kamerali, oqimli va boshqa usullari, etil spirti ishlab 
chiqarishning bugʻ-fazali va sulfat kislotali gidratatsiya usullari va x.o. larni koʻrsatish 
mumkin. 
Kimyo sanoatida togʻ-kon ruda, neft, gaz, oʻrmon va sellyuloza-qogʻoz 
sanoatlari, qora va rangli metallurgiya korxonalarining mahsulotlari xomashyo 
sifatida ishlatiladi. Masalan, misli, ruxli, qoʻrgʻoshinli ruda va konsentratlarni 
kuydirishda hosil boʻladigan rangli metallurgiya chiqindi gazlaridan ajratib olinadigan 
sulfit angidrid sulfat kislota ishlab chiqarishning qimmatbaho xomashyosi 
hisoblanadi. Oltingugurtli xomashyoni kuydirishgai sarflanadigan iaxsus xarajatlarsiz 
har bir tonna mis metali suyuqlantirib olish hisobiga 10 t dan ortiq sulfat kislota olish 
mumkin boʻladi. 
Xomashyodan toʻla va kompleks foydalanish, tarkibidagi asosiy modda 
miqdori kam boʻlgan xomashyolarni qayta ishlash imkoniyatini yaratish, kimyo 
sanoati va boshqa tarmoqlar chiqindilarini ichki qayta ishlash orqali mahsulotga 
aylantirish va x.o. lar kimyo sanoati xomashyo bazasini rivojlantirishda muhim oʻrin 
tutadi.