B. T. Toshmuhamedov

T o g ‘ jinslaridagi darzlikiar
Tektonik harakatiaming ta’sirida tog1 jinsi qatlamlari butunligining 
uzilishi, yorilishi, sinishi natijasida xilma-xil uzilmalar paydo boiadi. 
Bu uzilmalar bir necha guruhlaiga boMinadi: tushirma-uzilma (sbros), 
ko‘tarilma uzilma (vzbros), siljish (sdvig), surilma (nadvig), qoplam 
(pokrov) va boshqalar. Bu uzilm alarning b a ’zi turlari ko‘proq 
platformalarda, boshqalari orgonogen viloyatlarda uchraydi.
Bu uzilm alarning har biri o ‘ziga yarasha morfologik tuzilishga 
ega boMib, har xil dinam ik va kinem atik sharoitlarda yuzaga keladi.
T u sh irm a-u z ilm ad a (sbros) u zu v ch ining yuzasi to g ‘ jinsi 
qatlam larining pastga tushgan bloki tarafiga engashgan boMadi.
U zilm alar uzuvchining yotish burchagiga qarab quyidagilarga 
boMinadi:
1. Qiya uzilm alar — uzuvchining yotish burchagi 30° kam 
(ularni surilm a (nadvig) deb ataydilar).
2. Tikroq uzilm alar — uzilm alarning yotish burchagi 30°-80°.
3. Tik uzilm alar — uzilm aning yotish burchagi 80°-90°. 
Tushirm a-uzilm alam i ko‘rinishiga qarab quyidagilarga ajratish
m um kin:
39-rasm. 
T u s h ir m a — u z ilm a .
40 -rasm. Tushirma-uzilmaning ko'rinishi. 
a-parallel (yokisupachasimon); b-radial; d-patsimon.
140

---

K o ‘ta r ilm a -u z ilm a d a (v z b r o s) 
— u z u v c h in in g y u z a s i 
qatlam ning k o ‘tarilgan bloki tarafiga engashgan bo'ladi.
41-rasm. Ko'tarilma-uzilma.
Siljish (sdvig) — to g ‘ jin si qatlam larining bir-biriga nisbatan 
uzilm a tekisligi bo'yicha gorizontal holda siljishidir.Ko‘rinish orqali 
siljishni aniqlash osondir. B unda qatlam lar uzilm alar orqali uzililb 
bloklarni hosil qiladi. Bu bloklar tektonik harakatlar natijasida 
surilib siljishlar hosil qiladi. T o g ‘ jinslari yoriqlaridagi harakat 
izini (siljishni) darzlik devorining qanotlari qolgan yuzasiga qarab 
aniqlash m um kin. B unday h arakatlar natijasida yoriqlar yuzasi 
tekislanadi, tirnaladi, h ar xil chiziqlar paydo b o ‘ladi.