Loyiha O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti

 
Portlovchi moddalarni tekshiruv 
Portlovchi moddalar va ulardan yasalgan qurilmalarni tadqiq qilish 
tobora ko‘proq uchramoqda. Bu vazifani bajarish maxsus bilim, uslub va 
texnika vositalarini talab qiladi. 
Mazkur ekspertiza hal qiladigan masalalar asosan 
uch turda
bo‘ladi. 
Birinchi guruhni
portlovchi moddalar, ular qo‘llanilga joy, 
portlashdan qolgan izlarni aniqlashni tashkil qiladi. 

---

105 
Ikkinchi turdagi
vazifalar portlatish qurilmalarining tuzilishi, 
ishlatilgan portlovchi moddaning turi, miqdori, portlatish vositasi va 
uslubi hamda boshqa tasvirlovchi xususiyatlarini aniqlashdan iboratdir. 
Uchinchi guruh
vazifalariga quyidagilar kiradi: 
-
portlatish uchun tayyorgarlik ko‘rilganlik holatini aniqlash; 
-
portlatish oqibatlari yoki yuz berishi mumkin bo‘lgan 
oqibatlarni belgilash; 
-
hodisa joyining portlatishdan avvalgi holatini tiklash; 
-
portlatish qurilmasi o‘rnatilgan joyni aniqlash; 
-
portlovchi moddalarning o‘z-o‘zidan o‘t olishi mumkinligini 
aniqlash; 
-
bir 
necha 
joylarda 
har 
xil 
vaqtlarda 
sodir 
bo‘lgan 
portlatishlarning o‘zaro o‘xshashligi - bog‘liqligini aniqlash; 
-
ekspertizaga yuborilgan, ob’ektlarda portlatish moddalarning 
qoldiqlari mavjudmi, agar bor bo‘lsa ularning turi, hususiyati va 
ishlatish sohasi; 
-
portlatish qurilmasi va uning qismlarini tayyorlash va ishlatish 
usluji;
-
portlatish qurilmasini o‘t oldirish usuli va uni amalga 
oshirishning oldinma-ketinligi; 
-
portlatilgan trotilning hajmiga ko‘ra portlash kuchi;
-
portlatish qurilmasi sanoat ishlab chiqarishida tayyorlangan 
bo‘lsa, uning turi, markasi (artilleriya snaryadi, mina, granat yoki 
yasama vositalar); 
-
portlatish qurilmasi qo‘lda yasalgan bo‘lsa, uni bajargan 
shaxsning bu sohadagi mutaxassislik malakasi. 
Mazkur portlash moddalari turkumiga tutunsiz yonadigan poroxlar 
(masalan, peraksinil, nitroglitserin) va tutunli poroxlar kiradi. SHuni 
eslatib o‘tish joizki, dutsiz yonadigan poroxlarning ba’zi turlari uning 
detonatsiya kuchi (yonish tezligi) ularning qoplamaga joylanish va 
birlamchi portlovchi moddaning kuchiga bog‘liq ravishda bir necha 
km/sekni tashkil qilishi mumkin. Dutli poroxlarning yonish tezligi yopiq 
qoplama hajmiga joylashtirilgan bo‘lsa, maksimal darajasi 400 m/s ni 
tashkil etadi. 
Pirotexnik 
qo‘shilma moddalar tarkibini turli mexanik 
aralashmalar, achitqich, yonilg‘i, ularni bog‘lovchi moddalar tashkil 
qiladi. Bular asosan yorug‘lik tovushi va tutun effektlarini hosil qilishga 
mo‘ljallangan vositalardir. Mazkur moddalar yonish tezligi mm 
bo‘lagidan bir necha sm/sek.ni tashkil etadi, shuning uchun ularning 

---

106 
portlash kuchi minimal darajaga egadir. Lekin ba’zi xlorat, perxlorat, 
pirotexnik birikmalari va shuningdek, brizantli portlovchi moddalarning 
qo‘shilmalari mavjud bo‘lgan birikmalar ma’lum sharoitlarda kuchli 
detonatsiyaga aylanib ketishi mumkin. Mazkur perotexnik birikmalar 
berk va mahkam bo‘lgan qoplama hajmiga joylashtirilgan hollarda 
ularning yonish, o‘t olish tezligi bir muncha yuqorilashtirilganligi 
kuzatilgan. 
Portlash qurilmasi deganda maxsus ishlangan va ma’lum 
sharoitlarda portlash qobiliyatiga ega bo‘lgan turli qurilmalar 
tushuniladi. 
Bular ishlanishi va tuzilishi bo‘yicha