Omuxta yem texno 111

2.9. Pichan, somon va pichan uni. 
Pichan (xashak) o`tlarni tabiiy shamol va qo`yosh bilan shunday kuritib olinadiki, 
bunda o`simlik massasi uzok vaqtgacha buzilmasdan saqlanishi mumkin. Hozirgi 
paytda kuritish statsionar va harakatlanuvchi kuritgichlarda amalga oshiriladi. o`tlarni 
atmosfera yoki kizdirilgan xavo bilan kuritish qo`llana boshlandi.
Olingan pichan qoramol, ot va qo`ylarning ogildalik davri uchun dag`al, keng hajmli 
ozuqasini namoyon qiladi.
Pichanning ozuqaviyligi va mazaligi kator omillardan bog`liq: o`tning botaniq 
tavsifidan, tuprok-iklim sharoitidan, yigim vaqtidan va usulidan, yigim vaqtidagi 
iklimdan.
Tarkibida dukkakli va boshokli ekin o`tlarini saqlagan pichan katta ozuqa qiymatiga 
ega. Uz navbatida pichanning botaniq tarkibi sezilarli darajada tabiiy tuprok iklim 
sharoitlaridan bog`liq. Pichanning sifati, shuningdek yigim vaqtidan ham bog`liq, 

---

30 
chunki yigim kechga kolganda uning tarkibida katta miqdorda kletchatka yigiladi, 
pichandagi ozuqa moddalarning hazmi kamayadi, xushxurligi yukoladi. 
O`tlarni sun’iy kuritganda ko`p miqdordagi vitaminlar va to`laligicha oqsil 
saqlanadi. SHuningdek yemning kimyoviy tarkibi bo`yicha barcha komponentlarning 
uzlashtirilishi oshadi.
Bundan tashqari pichan sifatini aniqlovchi asosiy omillarga uni saqlash sharoitlari 
va davomiyligi ham kiradi. SHundan bog`liq holda qabul qilish punklarida 
preslashmagan pichan uchun saqlash muddati maksimum bir yil, preslashgan pichan 
uchun esa-uch yil.
YAxshi sifatli pichan to`lakonli oqsillar, uglevodlar, mineral moddalar va 
vitaminlarning manbai hisoblanadi 100 kg pichan tipidan bog`liq holda 52 - 35 ozuqa 
birligiga 11,6 - 3,6 kg hazm bo`luvchi proteinga teng.
Cho`chqa va parrandalar uchun vitaminli pichan uni ishlatiladi, u esa sun`iy 
kuritilgan o`tlarni maydalab olinadi. O`t pichan uni vaqtli urib olingan yaxshi 
pichandan (dukkakli va dukkak - boshokli o`tlar) tayyorlanadi. shuning uchun bunday 
pichan tarkibidagi protein, kal’tsiy va karotinning yuqori miqdori bilan tavsiflanadi. 
Masalan, sun`iy kuritilgan vika - suli unining 100kg da 68 ozuqa birligi, 12,3 kg 
hazm bo`luvchi protein, 1330 g kal’tsiy, 300 g fosfor, 16 g karotin bor. 
Yem sifatida, vitamin va mineral moddalarga boy bo`lgan ninabarglilar uni ham 
ishlatiladi. ninabarglilardan karagay, el yoki mojeviya ninalarini kuritib, yanchib 
tayyorlashadi. Barra ninabarglarning (45% gayaqin suv) 100 kg da 15 ozuqa birligi, 
1,1 kg hazm bo`luvchi protein 310 g kal’tsiy 90 g fosfor, 7 g karotin bor.
O`simliklardan olinadigan yem omixta yem tayyorlashda keng qo`llaniladi. Pichan 
ot va qoramollar omixta yemida 50%gacha, pichan uni - cho`chqa bolalari, buzoklar 
va parrandalar uchun muljallangan yemning 5 - 10% ni tashkil qiladi; ninabarglilar 
uni parrandalar, cho`chqa bolalari, yemizuvchi cho`chqalar va buzoklar yemi uchun 
3% miqdorida ishlatiladi. 
Otlar uchun briketlangan omixta yem tarkibiga kiritiluvchi pichan namligi 17% dan 
oshmasligi hamda zararli va zaharli o`tlar miqdori 1% dan oshmasligi kerak.
Somon omixta yem sifatida qiymati past bo`lib, qo`yi ozuqaviy xossaga ega. 
Bahorgi bugdoy somonining 100 qilogrammli 20 ozuqa birligiga teng va 1,2 kg hazm 
bo`luvchi protein saqlaydi.
Pichan va somonning sifati bir kancha ko`rsatkichlari bilan tavsiflanadi.
Rangi. Pichan va somonning rangi zarur ko`rsatkich bo`lib, ularning yemboplik 
xossalarini tavsiflaydi. Pichan rangi o`tning yoshidan, yigim vaqtidagi iklimdan, 
yigim vaqtidan, kuritish tavsifidan, shuningdek saqlash sharoitidan bog`liq. 
Pichan tipidan bog`liq bo`lmagan holda yashil rangli bo`lishi kerak. 
Bugdoy, arpa va suli somoni kungir tugunchali sarik rangli va tarik somoni - yashil 
rangdan koramtir - yashil ranggacha bo`ladi.
Pichan va somon rangining korayishi odatda faol mikrobiologik jarayonlarning 
borayotganligini bildiradi, uning sifatini keskin yomonlashtiradi.
Xidi. Pichan va somon uziga xos toza xidga ega bo`lishi kerak. Birok o`tning 
yoshidan, yigim davridagi xavo va saqlash sharoitlaridan bog`liq holda kuchli 
o`zgaradi. Dimikkan va chirindi xidi nosoglom pichan va somonga xos bo`lib, 
mikrofloralarning faol rivojlanishi kechayotganligini bildiradi.

---

31 
Pichan va somon xidini kuchaytirish uchun ularning to`tamlaridan stakanga 
solinadi, ustidan kam-kam miqdorda issik suv solinadi (ulchanmaning to`la 
namlanishi uchun) stakan shisha bilan berkitiladi. 2 - 3 mino`tdan keyin pichan va 
somonning kizishgan xidi aniqlanadi.