1. Talabalarga tariximizni, utmishimizni eslatib, uzligimizni anglab olishiga
62
1-asosiy savolning bayoni:
O`zbek Xalqimizning uzok asrlar davomida kuylab kelayotgan ko‗shiklari
aloxida e‘tiborga loyik. Zotan, Xalq ifodasi sifatida bitilgan ko‗shiklarning deyarli
xammasida insonparvarlik kadrlanadi, kasb-xunar,xalol mexnat uluglanib, targib
kilinadi.Rostgo‗ylik insonga mexr-muxabbat bilan karash,do‗stlik,vafodorlik kabi
oliyjanob fazilatlar birinchi o‗rinda turadi. Xatto Maxmud Koshkariyning ―Devoni
lug‗oti turk‖asari orqali bizgacha yetib kelgan qadimgi Xalq ko‗shiklarida xam
axloq odob mavzui yetakchi o‗rinni egallaydi
Qadimgi odamlar o‗z xayotiga xos turli ijtimoiy-ruxiy konuniyatlarni,ijtimoiy
xodisalar bilan chogishtirib, ular o‗zaro bir-biriga boglik tarzda yuzaga chikib,amal
kiladi deb tushunganlar. Shu asosda ijtimoiy-ruxiy konuniyatlarning yuz berish
negizini bilishga intilganlar. Shu boisdan ular o‗z xayotlari davomiga tabiatga xos
turli-tuman
xodisalarga,predmetlarga
siginganlar,
ularga
e‘tikod
bilan
yondoshganlar. Xatto ular o‗z kelib chikishlarini tabiatdagi ayrim narsalarga
boglaganlar. Jumladan, qadimgi odam o‗z ajdodlarini ayrim o‗simlik va
daraxtlardan, keyinchalik esa ayrim xayvonlardan tarkalgan deb tasavvur kilgan va
ularni mukaddas bilishgan.Buning sababi shundaki, ibtidoiy odam o‗z turmush
tarzida turli xil daraxt va o‗simliklardan yashashning zaruriy vositalari:ozik-
ovkat,kiyim-kechakdan isitish manbai sifatida unumli foydalangan. O‗z kundalik
turmushi uchun zarur bo‗lgan ro‗zgor buyumlarini yasagan, uy-joy kurishda
ishlatgan.Shunday xayotiy extiyojlar qadimgi odamlar kalbida o‗simliklar va
daraxtlarga nisbatan chukur xurmat tuygusini uygotgan. Ularda muxabbat bilan
adolatli munosabatda bo‗lish tuygusi ravnak topgan. Bu munosabatning ilk kurtaga
esa daraxt va o‗simliklarni ―tangri yoxud tangridan ajralib chikkan bir parcha ― deb
karab dastlabki odamning kelib chikishi bilan darvaxt topinchi boglash xaqidagi
tasavvurlarga xam borib takaladi. Shu tarika zaruriy turmush extiyojlari uchun
o‗simlik va daraxtlardan foydalanish daraxt va o‗simliklar tangrisining o‗z avlodiga
ko‗rsatgan ―marxamati― deb tushunilgan.
Ibtidoiy inson odamning ruxi tug‗ilganga kadar xam, o‗lgandan keyin xam
daraxda saklanadi. Daraxtlarga insonlardek, doimo jonli va xarakatda deya
siginganlar. Bu fikrlarning tasdigi va ishonchini esa, o‗simlik va daraxtlarning
fasllarda o‗zgarib turishida kurganlar. Shuning uchun ibtidoiy inson, ioji boricha
ularni bemaksad chopib, kesib, sindirib o‗zlarini ―azob‖dan saklab kolishga
intilganlar. Ularni xafa kilib ko‗yishdan cho‗chiganlar.Birok inson tafakkurining
rivojlanishi natijasida bu fikrilari o‗z kuchini yo‗kotib,shu tushunchalarining izlari
Xalq ijodida ramziy obrazlilik kasb etib, saklanib koladi. Shuning uchun Xalq
ogzaki ijodi asarlarida odatda, insin va o‗simlik, daraxt obrazlari teng keltiriladi.
Go‗zal kizlar kizil gulga, botir bakuvvat yigitlar –chinorga, oshiklar xolati-
majnuntolga ruxiy nisbat berib kiyoslanadi.Demak, ota-bobolarning e‘tikodlarini,
turmush tajribalarini ko‗z korachigidek asrab kolish,eng muximi, ularning tajribilari
axloqiy-ma‘naviy zamin bo‗lganligi uchun unga amal kilish,kolaversa, keyingi
avlodga xam yetkazish kerak.
Qadimgi ishonch-e‘tikodlar, urf-odat, udumlar moxiyatini kelajak avlodga
yetkazishning eng samarali yo‗li Xalq og‗zaki ijodi durdonalaridan unumli
foydalanishdir. Chunki Xalq og‗zai ijodida saklanib kelayotgan turli ramziy
obrazlar insoniyatning tabiyat va jamiyat xodisalariga bo‗lgan ilk, oddiy
63
tasavvurlarini zuxur etadi.O‗tmishimiz bilan xozirimizni bir-biriga chambarchas
boglab turadi. Tariximizni, o‗tmishimizni eslatib, o‗zligimizni anglab olishimizga
ko‗maklashadi. Ular o‗kuvchilarga jstetik zavk bagishlashdan tashkari axloqiy
shuurini xam uygotadi.
Do'stlaringiz bilan baham: