Mineral o‘G‘itlar va tuzlar kimyoviy texnologiyasi 52 5–mavzu: karbamid (mochevina) ishlab chiqarish

 
3. Karbamid ishlab chiqarish usullari.
 
Karbamid sintezi natijasida suv, karbamid, ammoniy karbamat va ammoniy 
karbonatlari suyuqlanmasi va ortiqcha ammiak hosil bo‘ladi. Ammoniy karbamati va 
karbonatlarini termik parchalash hamda ammiak va karbonat angidridni ajratish uchun 
suyuqlanmani distillyatsiya qilinadi. Olingan karbamidning suvli eritmasi qattiq 
mahsulotga aylantiriladi. 
Ammiak va karbonat angidridning karbamidga o‘tishi muvofiq ravishda 50% 
va 70% dan oshmaydi. Shuning uchun karbamid ishlab chiqarish faqatgina sintez 
sharoitlari (harorat, bosim, NH
3
:CO
2
nisbati) bilangaina farqlanmay, balki 

---

MINERAL O‘G‘ITLAR VA TUZLAR KIMYOVIY TEXNOLOGIYASI 
58 
suyuqlanma distillyatsiyasi gazlari bo‘lmish ammiak va karbonat angidridni tutib 
qolish va ishlatish usullari bilan ham farqlanadi. 
Yuqori quvvatli ammiakli selitra ishlab chiqarish bilan uyg‘unlashgan kichik 
karbamid ishlab chiqarish korxonalarida distillyatsiya gazlari karbamid sintezi 
jarayoniga qaytarilmagan holda yopiq (tutashgan) sxemada ishlaydi. Bunday holda 
distillyatsiya jarayoni bir bosqichda o‘tkaziladi va gazlar aralashmasidagi 
ammiakning barcha qismi nitrat kislotasi bilan absorbsiyalanadi. 
Hozirgi zamon yuqori quvvatli takomillashgan karbamid ishlab chiqarish 
korxonalari yopiq (tutashgan) sxemada ishlaydi va bunda barcha distillyatsiya 
mahsulotlari karbamid sinteziga qaytariladi. Bunday sxemalarning takomillash 
agregatlar quvvatini oshirish va jarayon energiyasi zaxirasidan unumli foydalanish 
yo‘lidan bormoqda. 
Distillyatsiya gazlarini resirkulyatsiyasi (siklga qaytarish) turli usullar bilan 
amalga oshiriladi: 1) gaz resikli – distillyatsiya mahsulotlari gaz holida qaytariladi; 2) 
qisman yoki to‘la suyuq holdagi resikl – siklga suyuq ammiak yoki ammoniy 
karbonat tuzlarining eritmalari (suspenziyalari) qaytariladi. 
Ammiak va karbonat angdridni to‘g‘ridan-to‘g‘ri siklga qaytarish ancha 
mushkuldir. Chunki qattiq holatdagi ammoniy karbamat hosil bo‘lishini oldini olish 
maqsadida suyuqlanma yuqori haroratda siqilishi kerak. Buning natijasida 
kompressorlar kuchli korroziyaga uchraydi. Shuning uchun gazlarni selektiv 
absorbentlar bilan ajratib olinadi. Absorberda gazlarni karbamid nitrat eritmasi bilan 
yuvish natijasida ammiakni tutib qolinadi. Gazlar aralashmasi tarkibida qolgan CO
2
siklga qaytariladi. Absorbatni desorberda regeneratsiya qilinganda ammiak ajralib 
chiqadi va siklga qaytariladi. Absorbent sifatida monoetanolamin NH
2
CH
2
CH
2
OH 
ishlatilganda esa, distillyatsiya gazi tarkibidagi CO
2
tutib qolinadi, ammiakni esa 
suyuqlantirilib siklga qaytariladi. Absorberdan chiqayotgan absorbatni qizdirish 
natijasida CO
2
ajratib olinadi va siklga qaytariladi. Regenerat esa yana absorberga 
qaytariladi. 
Suyuqlik resiklli jarayonlar amalda ko‘proq tarqalgandir. Bunda distillyatsiya 
gazlari suvga yuttirilib, hosil bo‘lgan ammoniy karbonat tuzlarining konsentrlangan 
eritmasi karbamid sinteziga qaytariladi. 
Eng takomillashgan usulda suyuqlanma distillyatsiyasi, ya’ni ammoniy 
karbamatning parchalanishi va ammiakni haydash NH
3
va CO
2
muhitidagi sintez 
bosimi ostida amalga oshiriladi.