Altiyev a. S yerdan foydalanish iqtisodiyoti toshkent-2019

5.1-jadval 
Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahri kesimida yer fondining
yer toifalari bo‘yicha taqsimlanishi, 
ming gektar
11
 (01.01.2018 yil holatiga) 
 
T/r 
Xududlar nomi 
Umumiy 
yer 
maydoni 
SHu jumladan 
Qishloq 
xo‘jaligiga 
mo‘ljallangan 
yerlar 
Aholi 
punktlarining 
yerlari 
Sanoat, 
transport,
aloqa,
mudofaa va 
boshqa
maqsadlarga 
mo‘ljallangan 
yerlar
Tabiatni 
muhofaza qilish,
sog‘lomlashtirish 
va rekreatsiya
maqsadlariga
mo‘ljallangan 
yerlar 
Tarixiy-
madaniy 
ahamiyatga 
molik
yerlar 
O‘rmon 
fondi 
yerlari 
Suv 
fondi 
yerlari 
Zahira 
yerlar 
1 
Qoraqalpog‘iston 
Respublikasi 
16656,1 
3166,9 
36,4 
177,5 
628,7 
2,8 
5751,6 
57,4 
6834,0 
2 
Andijon 
430,3 
365,1 
11,9 
19,8 
0,7 
0,1 
7,7 
18,8 
6,2 
3 
Buxoro 
4193,7 
3414,1 
7,8 
89,7 
0,1 
0,5 
614,4 
66,3 
0,8 
4 
Jizzax 
2117,9 
1423,7 
10,3 
26,2 
64,4 
1,8 
275,8 
310,3 
5,4 
5 
Qashqadaryo 
2856,8 
2337,8 
11,5 
66,6 
2,5 
398,3 
36,2 
3,9 
6 
Navoiy 
10937,5 
4095,3 
15,6 
56,5 
8,5 
0,8 
2902,0 
183,4 
3675,4 
7 
Namangan 
718,1 
495,4 
19,5 
51,5 
0,3 
2,3 
125,2 
22,0 
1,9 
8 
Samarqand 
1677,3 
1478,1 
19,7 
83,9 
0,1 
0,4 
56,3 
27,0 
11,8 
9 
Surxondaryo 
2009,9 
1366,3 
10,7 
104,8 
0,2 
0,5 
321,0 
24,0 
182,4 
10 
Sirdaryo 
427,6 
372,2 
8,1 
11,1 
0,1 
9,1 
26,9 
0,1 
11 
Toshkent 
1525,4 
775,1 
37,9 
79,0 
0,4 
2,0 
589,9 
16,3 
24,2 
12 
Farg‘ona 
700,5 
562,0 
16,7 
50,2 
0,4 
14,7 
20,6 
35,9 
13 
Xorazm 
608,2 
408,9 
6,3 
18,2 
0,2 
0,1 
87,3 
23,4 
63,8 
14 
Toshkent.sh 
33,1 
0,1 
8,8 
22,1 
0,3 
0,5 
1,1 
0,2 
 Jami
44892,4 
20261,6 
220,8 
857,1 
704,4 
14,3 
11153,3 
833,7 
10846,8 
11
Ўзбекистон Республикаси Ер ресурслари, геодезия, картография ва давлат кадастри давлат қўмитасининг маълумотлари асосида ҳисобланган.
 

---

81 
xo‘jaliklarining yer maydonlari sezilarli darajada ko‘paydi. Qishloq xo‘jalik 
yerlarining xo‘jalik shakllari bo‘yicha taqsimlanishi 2018-yil 1-yanvar holatiga 5.2-
jadvalda keltirilgan.
5.2-jadval 
Qishloq xo‘jalik yerlarining xo‘jalik yuritish shakllari bo‘yicha 
taqsimlanishi
12
 (01.01.2018 yil holatiga)
 
 
Xo‘jalik yuritish shakllari 
Maydon 
ming ga 
% 
1. Shirkat va fermer xo‘jaliklar 
19925,7 
98,34 
2. Boshqa qishloq xo‘jaligi korxona va 
tashkilotlari 
208,2 
1,03 
3. Qishloq xo‘jalik ilmiy-tadqiqot 
muassasalari 
34,6 
0,17 
4. Yordamchi qishloq xo‘jalik korxo-
nalari
90,4 
0,45 
5. Xususiylashtirilgan chorvachilik 
fyermalari 
2,7 
0,01 
Jami 
20261,6 
100 
Shu jumladan, ijaradagi fermer 
xo‘jaliklarining yerlari 
6839,4 
33,7 
Mamlakatimizda qishloq xo‘jaligi korxonalarini qayta tashkil etish natijasida
xo‘jalik yuritishning yangi shakllari – polizchilik, bog‘dorchilik va uzumchilik kabi 
ko‘plab ixtisoslashtirilgan fermer xo‘jaliklari, xususiylashtirilgan chorvachilik 
fyermalari, turli shakldagi shirkatlar, aksionyerlik jamiyatlari va boshqa qishloq 
xo‘jalik korxonalari rivojlanmoqda.
Qishloq xo‘jaligi yerlarining asosiy qismi shirkat va fermer 
xo‘jaliklariga biriktirilgan bo‘lib (98,34%), ularning foydalanish darajasi yer 
resurslaridan foydalanish darajasining asosiy ko‘rsatkichi hisoblanadi. Qishloq 
xo‘jaligiga mo‘ljallangan yerlarning o‘zgarish dinamikasi asosida prognoz qilish 
12
Ўзбекистон Республикаси Ер ресурслари, геодезия, картография ва давлат кадастри давлат қўмитаси 
маълумотлари асосида ҳисобланган. 

---

82 
uchun regressiya tenglamalaridan foydalanish maqsadga muvofiq. Qishloq xo‘jaligi
yerlarining yillar bo‘yicha o‘zgarish dinamikasi quyidagi jadvalda keltirilgan: 
Yillar 
T 
Q/x yerlari,ming ga, 
t
y
 
1990 
1 
33167,8
 
2000 
2 
25736,0
2009 
3 
22259,2
 
2018 
4 
20261,6
 
 
Grafik ko‘rinishida ifodalangan yuqoridagi ma’lumotlar asosida regressiya 
tenglamasi topiladi: 
2
1397,4
11160
42814
t
y
t
t



. (5.1) 
Ko‘rinib turibdiki, determinatsiya koeffitsienti 
2
0,9972
R

, ya’ni uning 
qiymati deyarli 1 ga teng, bu esa approksimatsiya xatoligining juda kichikligini 
bildiradi. Prognoz natijalarini olish uchun o‘rta qiymatdan foydalangan holda 
quyidagi jadval hosil qilindi: 
Yillar 
t 
Q/x yerlari 
ming ga, 
t
y
 
t
y

---

83 
1990 
1 
33167,8 
33051,4 
2000 
2 
25736,0 
26083,6 
2009 
3 
22259,2 
21910,6 
2017 
4 
20261,6 
20532,4 
5 
21949 
6 
26160,4 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanish uchun 
xo‘jalik yuritish sub’ektlarining yer resurslaridan foydalanishlari muhim 
ahamiyatga ega. Chunki ularning yer resurslaridan samarali foydalanishi uchun 
daromadlarini muntazam oshirib borishlari bevosita yerlarning tabiiy unumdorligi 
bilan bir qatorda xo‘jalikni yuritish darajasiga ham bog‘liqdir. Shu nuqtai nazardan 
ham ularda yer resurslaridan foydalanish tizimini samarali shakllantirish muhim 
omil hisoblanadi.
Shuningdek iqtisodiyotda faoliyat yuritayotgan tadbirkorlik sub’ektlarida yer 
resurslaridan foydalanish tizimining eng asosiy ko‘rsatkichlariga quyidagilarni 
kiritishni tavsiya etamiz:
1. O‘rtacha jami daromad. 
2. Ma’lum bir davrdagi egallab turilgan yer maydoni birligi hisobiga to‘g‘ri 
keladigan o‘rtacha tadbirkorlik daromadi. 
O‘rtacha jami daromad - ma’lum bir davrda (chorakda) korxona tomonidan 
egallab turilgan yer maydoni birligi hisobiga to‘g‘ri keladigan daromad bo‘lib, (1) 
formula orqali aniqlanadi.