Narzulla Jo„rayev O„zbekiston tarixi

 
* * * 
O„zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 5-bo„limining XIX bobida O„zbekiston 
Respublikasi Prezidenti maqomi belgilab berildi. Unga ko„ra O„zbekiston 
Respublikasi Prezidenti lavozimiga 35 yoshdan kichik bo„lmagan, davlat tilini yaxshi 
biladigan, bevosita saylovgacha kamida 10 yil O„zbekiston hududida muqim 
yashagan O„zbekiston Respublikasi fuqarosi saylanishi mumkin. O„zbekiston 
Respublikasining Prezidenti O„zbekiston Respublikasining fuqarolari tomonidan 
umumiy, teng va to„g„ridan-to„g„ri saylov huquqi asosida yashirin ovoz berish yo„li 
bilan yetti yil muddatga saylanadi. O„zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga 
nomzodlar soni cheklanmaydi. O„zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovida 
saylovchilarning kamida 50 foizi qatnashgan taqdirda saylov haqiqiy deb 
hisoblanadi. Umuman O„zbekiston Respublikasi bo„yicha ovoz berishda qatnashgan 
saylovchilar ovozlarining yarmidan ko„pini olgan nomzod saylangan hisoblanadi. 
Prezidentni saylash tartibi O„zbekiston Respublikasining 1991-yil 18-noyabrda qabul 
qilingan «O„zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi to„g„risida»gi Qonuni bilan 
belgilanadi. O„zbekiston Respublikasi Prezidentining davlat qurilishi sohasidagi 
tajribasidan unumli foydalanish maqsadida vakolati tugashi munosabati bilan 

---

42 
iste‟foga chiqqan Prezident umrbod Oliy Majlis yuqori Palatasi– Senati a‟zosi 
lavozimini egallashi ko„zda tutilgan. 
O„zbekiston Respublikasining Prezidenti o„z vazifasini bajarib turgan davrda 
boshqa haq to„lanadigan lavozimni egallashi, vakillik organining deputati bo„lishi, 
tadbirkorlik faoliyati bilan shug„ullanishi mumkin emas. 
Prezidentning shaxsi daxlsizdir va qonun bilan muhofaza etiladi. 
O„zbekiston Respublikasining Prezidenti lavozimni ijro etishga kirishish chog„ida 
O„zbekiston Respublikasi Oliy Majlisida qasamyod qiladi. 
O„zbekiston Respublikasi Prezidenti Konstitutsiya tomonidan davlat, xo„jalik, 
ijtimoiy-madaniy qurilish, xalqaro munosabatlar sohasida unga berilgan vakolatlarini 
amalga oshirish maqsadida Konstitutsiyaga va qonunlarga asoslanib hamda ularni ijro 
etish yuzasidan respublikaning butun hududida majburiy kuchga ega bo„lgan 
farmonlar, qarorlar va farmoyishlar chiqaradi. 
O„zbekiston Respublikasining Prezidenti betobligi sababli o„z vazifasini bajara 
olmasligi Oliy Majlis tuzgan davlat tibbiy komissiyasi xulosasi bilan tasdiqlangan 
taqdirda o„n kun muddat ichida Oliy Majlisning favqulodda yig„ilishida deputatlar 
orasidan O„zbekiston Respublikasi Prezidenti vazifasini vaqtincha bajaruvchi 
saylanadi. Bu holda uch oy muddat ichida O„zbekiston Respublikasi Prezidentining 
umumxalq saylovi o„tkazilishi shart. 
Mamlakatimizda 
amalga 
oshirilayotgan 
tub 
islohotlarning 
natijasini, 
davlatimizning xalqaro maydondagi obro„-e‟tiborini, jahon taraqqiyotiga 
qo„shayotgan munosib hissasini mamlakat fuqarolari ham xorijdagi siyosatdonlar va 
davlat arboblari ham tan olmoqdalar. 
Tarixan g„oyat qisqa muddatda qo„lga kiritilgan yutuqlar mazmun-mohiyati va 
butun ko„lami bilan bir necha o„n yilliklarga teng. Zotan, qisqa fursatda jamiyatni 
tubdan o„zgartirish, huquqiy demokratik davlatni vujudga keltirish turmushimizga 
demokratik jarayonlarni chuqurlashtirish borasida katta ishlar amalga oshirildi.
Shuni alohida ta‟kidlash kerakki, jamiyatni takomillashtirish, aholi dunyoqarashi 
va tushunchalarini yangi g„oyalar bilan boyitish uzoq muddatli jarayon. Yoki 
boshqacha qilib aytganda O„zbekistonning yangi asrdagi dasturiy faoliyatidir. O„tish 
davridek hozirgi murakkab, ziddiyatli, keng miqyosli islohotlar avj olgan bir paytda 
esa Davlat boshqaruvidagi izchillikning saqlab turilishi, boshlangan og„ir va xayrli 
ishlarni bir me‟yorda olib borish va oxiriga yetkazish jamiyat hayotida ham, fuqarolar 
hayotida ham muhim ahamiyat kasb etadi. 
Ana shu nuqtai nazardan qaraganda Oliy Majlisning mamlakatda Prezident 
vakolatini 2000-yilgacha cho„zish yuzasidan umumxalq referendumini o„tkazish 
to„g„risida qabul qilingan qarori shu qaror asosida o„tkazilgan referendum katta 
siyosiy-ijtimoiy ahamiyat kasb etdi. Qolaversa, mazkur qaror va uning sharhlarida 
boshqa yana bir qator o„ta muhim, har bir fuqaro hayotiga daxldor masalalar aniq 
ko„rsatib berilgan. 
Shu yerda kitobxon e‟tiborini bir narsaga tortmoqchimiz. Rivojlangan 
mamlakatlarda (deylik, Amerika Qo„shma Shtatlari, Germaniya, Fransiya, Koreya va 

---

43 
boshqalar) Prezident almashinuvi yoki saylovlari va boshqa siyosiy hodisalar oddiy 
fuqarolar yoki umuman jamiyat hayotida keskin burilishlarga sabab bo„lmaydi. 
Chunki, ular uchun aniq qonunlar asosida o„zlarini o„zlari boshqarish hayot tarziga 
aylanib qolgan. Demak, amaldagi qonunlar bo„yicha faoliyatlarini davom 
ettiraveradilar. Prezident esa jamiyat taraqqiyotining umumiy yo„nalishlarini, davlat 
siyosatining asosiy tamoyillarini yangi tarixiy sharoitlarda, yangicha ehtiyojlar nuqtai 
nazaridan boyitib boradi, xolos. 
O„tish davrida esa vaziyat boshqacha – ancha murakkab. Har qanday davlat 
siyosatida, endigina shakllanayotgan boshqaruv tizimi va qonunchilikda izchillikning 
saqlab turilishi tabiiy va samarali hodisa sifatida baholanadi. Qolaversa, ta‟bir joiz 
bo„lsa, xalq iborasi bilan aytganda, «kechuvda otlar almashtirilmaydi». Chunonchi, 
qo„shni mamlakatlarda yuz berayotgan noxush voqealar bunga yaqqol misol bo„la 
oladi. Masalan, shundoq ham ijtimoiy-siyosiy vaziyat chigal bo„lgan Gruziya, 
Ozarbayjon, Armaniston, Tojikistonda davlat rahbarlari to„rt marta, Ukraina, Belorus, 
Moldova, Boltiq bo„yi mamlakatlarida 3-4 martadan almashdi. Har qanday 
mamlakatda siyosiy barqarorlik mavjud bo„lgan sharoitdagina ishlab chiqarishdagi 
muvozanat, iqtisodiy va ijtimoiy, umuman har tomonlama barqarorlik to„la saqlanishi 
mumkin. 
Majlisda qayd etilganidek, 2000-yilning 9-yanvari mustaqil O„zbekistonimiz 
tarixida asrlar tutashgan paytda sodir bo„lgan, davlatimizning XXI asrdagi taqdiriga 
va taraqqiyotiga jiddiy ta‟sir ko„rsatadigan muhim siyosiy voqea sifatida muhrlanib 
qoladi. O„zbekiston fuqarolarining aksariyati hozirgi davlat boshlig„ining rahbarligi 
ostida va tashabbusiga ko„ra amalga oshirilayotgan siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy 
o„zgarishlarni qo„llab-quvvatlagan holda Islom Karimov nomzodi uchun ovoz berdi. 
Bo„lib o„tgan saylovning ahamiyati uning muqobillik va demokratik tamoyillar 
asosida o„tganligidadir. Saylovchilarga tanlash imkoniyati berildi va ular o„z xohish-
irodasiga binoan, o„zi tanlagan nomzod uchun ovoz berdi. Shak-shubhasiz, bu hol 
jamiyatimizda fikrlar xilma-xilligi va qarashlarning turlicha bo„lishi uchun katta turtki 
beradi, davlatning ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy hayotining yanada erkinlashtirilishiga 
zamin hozirlaydi. 
2000-yil 11-yanvarda O„zbekiston Respublikasi Markaziy saylov komissiyasining 
navbatdagi majlisi bo„lib o„tdi. Majlis kun tartibi bitta masalaga – 2000-yil 9-yanvar 
kuni bo„lib o„tgan O„zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi natijalariga 
bag„ishlandi. 
O„zbekiston Respublikasi Markaziy saylov komissiyasi okrug saylov 
komissiyalaridan kelib tushgan bayonnomalar asosida shuni aniqladiki, 9-yanvarda 
bo„lib o„tgan saylovda ro„yxatga olingan 12 million 746 ming 903 saylovchidan, 12 
million 123 ming 199 saylovchi ishtirok etdi. Bu esa ro„yxatga olingan 
saylovchilarning umumiy miqdorining 95,10 foizini tashkil etadi. Fidokorlar milliy 
demokratik partiyasining nomzodi ko„rsatilgan Islom Karimov uchun 11 million 147 
ming 621 saylovchi yoki saylovchilarning 91,90 foizi ovoz berdi. O„zbekiston Xalq 

---

44 
demokratik partiyasidan nomzodi ko„rsatilgan Abdulhafiz Jalolov uchun 505 ming 
161 saylovchi yoki 4,17 foiz saylovchi ovoz berdi. 
O„zbekiston Respublikasining «O„zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi 
to„g„risida»gi Qonunining 35-moddasiga muvofiq, O„zbekiston Respublikasi 
Markaziy saylov komissiyasi Islom Abdug„aniyevich Karimovning O„zbekiston 
Respublikasi Prezidenti lavozimiga saylanganligi to„g„risida qaror qabul qildi. 
2007-yil 23-dekabr kuni O„zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi bo„lib o„tdi. 
Saylov muqobillik asosida mamlakatimiz Konstitutsiyasi va saylov qonunchiligida 
belgilangan demokratik tamoyillarga to„la muvofiq tarzda o„tdi. Unda O„zbekiston 
Xalq demokratik partiyasi, O„zbekiston «Adolat» sotsial-demokratik partiyasi, 
Tadbirkorlar va ishbilarmonlar harakati – O„zbekiston Liberal-dekmokratik partiyasi, 
shuningdek, saylovchilar tashabbuskor guruhidan nomzodlar ishtirok etdi.
14 ta saylov okrugi, 8266 ta saylov uchastkasi aloqa vositalari, kompyuter va 
orgtexnika, saylov qonunchiligi me‟yorlariga oid adabiyotlar bilan ta‟minlandi. 
Mamlakatimizning barcha hududlarida okrug va uchastka saylov komissiyalari 
a‟zolari uchun o„quv seminarlari tashkil etildi. Saylovchilar, avvalo, birinchi marta 
ovoz berayotgan saylovchilarning huquqiy savodxonligini oshirish maqsadida saylov 
komissiyalari tomonidan ko„plab uchrashuvlar, seminarlar, jumladan, televideniye va 
bosma ommaviy axborot vositalaridan keng foydalangan holda o„tkazildi. 
Shuningdek, saylov jarayonining qariyb 23 ming 300 nafar kuzatuvchi ishtirokida 
kuzatib borilishi ham saylovning ochiq va oshkora o„tishini ta‟minladi. Beshta 
xalqaro tashkilot – MDH, EXHT, SHHT, YevrAzES, IKT, 30 dan ortiq xorijiy 
mamlakatlardan kelgan kuzatuvchilar, shuningdek, O„zbekiston Respublikasi 
Prezidentligiga nomzod ko„rsatgan siyosiy partiyalar va saylovchilar tashabbuskor 
guruh vakillari saylovni kuzatib bordi. Bundan tashqari, saylov jarayonini yoritishda 
300 nafarga yaqin mamlakatimiz va xorijiy jurnalistlar ishtirok etdi. 
O„zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi yakunlariga ko„ra, Islom Karimov 13 
million 8 ming 357 yoki saylovda qatnashgan saylovchilar umumiy sonining 92,1 
foizi ovozini oldi. Asliddin Rustamov 468 ming 64 ovoz – ovoz berishda ishtirok 
etgan saylovchilar umumiy sonining 3,17 foizi, Akmal Saidov 420 ming 815 ovoz – 
2,85 foizi, Dilorom Toshmuhamedova 434 ming 111 ovoz – 2,94 foizi miqdorida 
ovozga ega bo„ldi. Bunda byulletenlarning 2,94 foizi haqiqiy emas, deb topildi.
O„zbekiston mustaqilligining tarixan qisqa davri mobaynida erishilgan yutuqlar 
bevosita Islom Abdug„aniyevich Karimov nomi bilan bog„liq. Buni quyidagilarda 
ko„rish mumkin: