1-ma’ruza Matn. Chuvalchanglar sinfi. Mavzu: Halqali chuvalchanglar tipining umumiy tavsifi va klassifikatsiyasi. Belbog‘sizlar

Kezib yuruvchilar kenja sinfi – Errantia. 
Bu kenja sinfga bosh qismi yaxshi 
rivojlangan va gavda segmentlari ma’lum darajada gomonom bo’lgan turlar kiradi. 
Masalan, 
Nereis pelagica 
(5-10 sm uzunlikda), gigant polixeta - 
Yeunice gigantea 
(3 m uzunlikda). 
O’troq polixetalar kenja sinfi – Sedentaria. 
Bularning bosh qismi 
shakllanmagan. 
Gavda 
segmentlari 
geterenom. 
Paropodiylari 
yaxshi 
rivojlanmagan. Aksariyati naycha ichida yashaydi. Vakil 
Arenicola marina. 
Uzunligi 30 sm. Qumdan uya yasab yashaydi. Ko’pchiligida nay tarkibi ohakdan 
iborat. 
Kam qilli halqalilar yoki olixetalar polixetalarga qaraganda aksariyati chuchuk 
suvlarda va nam tuproqda uchrab, bentos usulda yoki suv tubidagi loyga ko’milib 
hayot kechiradi. Masalan, 
Tubifex tubifex 
degan turi deyarli harbir chuchuk suv 
havzasida ko’plab uchraydi. Tuproqda yashovchi oligoxetalarning keng tarqalgan 
turlaridan biri yomg’ir chuvalchangi- 
Lumbricus terrestris 
ni ko’rsatish mumkin. 
Tashqi tuzilishi.
Oligoxetalarning tanasi ko’p (30 - 40 tadan 600 tagacha) va teng 
segmentlardan iborat. Teri sirti bir hujayrali shilimshiq ishlab chiqaruvchi bezlarga 
boy bo’lgani uchun, tananing sirti doimo nam bo’ladi. Tananing oldingi uchidan 
biroz narida (yomg’ir chuvalchangida 30 segmentdan keyin) birnecha segmentlarni 
(6-7 ta) o’z ichiga olgan qalin-lashgan qismi bor. Bu joy bezli hujayralar 
to’plamini olgan belbog’ yoki 
klitellum 
deyilib, ko’payish davrida uning ajratgan 
suyuqligi pilla o’rashga sarflanadi. Oligoxetalarda parapodiylar bo’lmaydi, lekin 
biroz miqdorda qillar bo’ladi. Masalan, yomg’ir chuvalchangida har bir segmentda 

---

ikki tomonida ikki juftdan, hammasi bo’lib to’rt juft qillar joylashgan. Qillar 
chuvalchangni dum tomoniga yo’nalgan bo’lib, chuvalchang yerdagi kovakda 
harakat qilganda tanani teskari tomonga (orqa tomonga) siljishiga yo’l qo’ymaydi.