1-ma’ruza Matn. Chuvalchanglar sinfi. Mavzu: Halqali chuvalchanglar tipining umumiy tavsifi va klassifikatsiyasi. Belbog‘sizlar

parapodiylarlar 
deyiladi. Bu organlar shu chuvalchanglarning 
harakatlanish (lokomotor) organidir, chunki bu organlar suzish, sudralish kabi 
vazifalarni bajaradi. Bundan tashqari parapodiylardagi qillar yana himoya 
vazifasini ham o’taydi.
Tananing anal bo’limida ko’pgina guruhlarida parapodiylar va qillar ham 
bo’lmaydi. Polixetalar tanasi tashqi tomondan yupqa kutikula bilan qoplangan. 
Uning ostida bir qator epiteliy joylashgan. Kutikula ana shu epiteliydan hosil 
bo’ladi. Tuban taraqqiy etgan polixetalarda epiteliy hujayralari kipriklar bilan 

---

ta’minlangan bo’ladi. Epiteliy ostida ikki qavat (halqasimon va bo’ylama) muskul 
tolalari joylashgan. Bo’ylama muskul qavati ichki yuzasini bir qavat nozik 
peritoneal epiteliy hujayralari qavati qoplab olgan va u teri - muskul xaltasi 
devorini selomdan ajratib turadi. 
Polixetalarning ichki organlar sistemasi yaxshi rivojlangan va halqali 
chuvalchanglarga xos bo’lgan barcha belgi va xususiyatlarni mujassamlashtirgan. 
Polixetalarda ikkilamchi gavda bo’shlig’i (selom) yaxlit bo’lmasdan harbir 
segmentda 
alohida-alohida 
takrorlanuvchi 
(metamer) 
juft 
xaltachalar 
ko’rinishidadir. Selom xaltachalarining devori ichak ustida va ostida o’zaro 
qo’shilib, 
mezenteriy 
(to’siq) hosil qiladi. Ichak ana shu to’siq yordamida teri - 
muskul xaltasi devoriga osilib joylashgan bo’ladi. 
Polixetalar selomi ichida suyuqlik bo’lib, unda amyobasimon hujayralar so’zib 
yuradi. Selom juda ko’p funksiyalarni bajarishda ishtirok etadi. Birinchi navbatda 
tananing ichki tayanchi vazifasini o’taydi. Shuningdek u oziq maxsulotlarini turli 
ichki organlarga yetkazib berish, ajratish va jinsiy funksiyalarni bajaradi. Selomda 
tuxum va urug’ hujayralari yetiladi.
 
Ovqat hazm qilish sistemasi
uch qismdan, ya’ni ektodermal oldingi va orqa 
ichakdan hamda endodermal o’rta ichakdan iborat. Oldingi ichak og’iz bo’shlig’i 
va halqumdan iborat. Yirtqich polixetalarning halqumini ichki devori xitinlashgan 
o’tkir tishlar yoki jag’ plastinkalarini hosil qiladi. Bunday polixetalarning halqumi 
ag’darilib tashqariga chiqariladi va o’ljani tutib olishda ishtirok etadi. O’rta ichak 
to’g’ri naysimon, orqa ichak kalta.