Guruh F. I. O baho 630-18 Hamdamov Sardorbek

Bilim nima?
Keling, ba'zi ta'riflarni beraylik. S. I. Ozhegovning izohli 
lug'atidan: 
1) “Bilim – voqelikni ong, ilm bilan anglashdir”; 
2) "Bilim - bu har qanday sohadagi ma'lumotlar, bilimlar yig'indisidir". 

---

"Bilim" atamasining ta'rifi asosan falsafiy elementlarni o'z ichiga oladi. Masalan, bilim 
voqelikni bilish, uning inson ongida to‘g‘ri aks etishining amaliyotda tekshirilgan 
natijasidir. 
Bilim - bu atrofdagi dunyoni va uning ob'ektlarini bilish natijasida olingan natijadir. Eng 
oddiy vaziyatlarda bilim faktlar bayoni va ularning tavsifi sifatida qaraladi. 
AI tadqiqotchilari bilimga aniqroq ta'riflar berishmoqda. 
"Bilim - bu faoliyatmutaxassislarga natijasida olingan fan sohasining namunalari 
(tamoyillar, aloqalar, qonunlar) "
"Bilim - bu yaxshi tuzilgan ma'lumotlar yoki ma'lumotlar yoki metama'lumotlar haqidagi 
“Bilim bu xulosa chiqarish jarayonida nazarda rasmiylashtirilgan axborotdir”
AI tizimlari va bilim injeneriyasi sohasida bilimlarning ta'rifi xulosa chiqarish bilan 
bog'liq: bilim - bu xulosa chiqarish jarayoni amalga oshiriladigan ma'lumot, ya'ni. Ushbu 
ma'lumotlarga asoslanib, xulosalar yordamida tizimda mavjud bo'lgan ma'lumotlardan 
turli xil xulosalar chiqarish mumkin. Xulosa qilish mexanizmi alohida bo'laklarni bir-
biriga bog'lash imkonini beradi va keyin bog'langan qismlarning ushbu ketma-ketligi 
bo'yicha xulosa chiqarishga imkon beradi. 
Bilim - bu xulosa chiqarish jarayonida nazarda tutilgan yoki foydalaniladigan 
rasmiylashtirilgan axborotdir. 
Bilim deganda biz faktlar va qoidalar yig'indisini tushunamiz. Bilim parchasini 
ifodalovchi qoida tushunchasi quyidagi shaklga ega: 
agar keyin . 
Ushbu ta'rif oldingi ta'rifning alohida holatidir. 
Shu bilan birga, bilishning o'ziga xos sifat xususiyatlari uning tarkibiy birliklarining 
tuzilishi va o'zaro bog'liqligi, ularning izohlanishi, o'lchovlarning mavjudligi, funktsional 
yaxlitligi va faolligi yo'nalishidagi katta imkoniyatlari bilan bog'liqligi e'tirof etiladi. 
Bilimlarning ko'plab tasniflari mavjud. Qoidaga ko'ra, tasniflar yordamida aniq fan 
sohalari bo'yicha bilimlar tizimlashtiriladi. Ko'rib chiqishning mavhum darajasida biz 
tasniflash haqida emas , bilimlar bo'linadigan xususiyatlar haqida gapirishimiz mumkin 
. O'z tabiatiga ko'ra bilimlarni deklarativ va protsessuallarga bo'lish mumkin. 
Deklarativ bilim - bu faktlar va hodisalarning tavsifi, bunday faktlarning mavjudligi yoki 
yo'qligini aniqlaydi, shuningdek, ushbu faktlar va hodisalar kiritilgan asosiy 
munosabatlar va qonuniyatlarning tavsiflarini o'z ichiga oladi. 

---

Protsessual bilim - bu ko'zlangan maqsadlarga erishish uchun faktlar va hodisalarni 
manipulyatsiya qilishda mumkin bo'lgan harakatlar tavsifi . 
Mavhum darajada bilimlarni tavsiflash uchun maxsus tillar - bilimlarni tavsiflash tillari 
ishlab chiqilgan. Bu tillar protsessual tipdagi va deklarativ tipdagi tillarga ham 
bo'linadi. Fon arxitekturasiningNeyman an'anaviy 
kompyuterlaridan 
foydalanishga 
yo'naltirilgan barcha bilimlarni tavsiflash tillari protsessual turdagi tillardir. Bilimlarni 
ifodalash mosuchun deklarativ tillarni ishlab chiqish bugungi kunning dolzarb 
muammosidir. 
Bilimlarni egallash usuliga ko`ra uni faktlar va evristika ( aniq nazariy asoslar bo`lmagan 
taqdirda tanlash imkonini beruvchi qoidalar)ga bo`lish mumkin. Bilimlarning birinchi 
toifasi 
odatda mavzu sohasida 
yaxshi 
ma'lum 
bo'lgan 
holatlarga 
ishora 
qiladi. Bilimlarning ikkinchi toifasi ma’lum bir fan sohasida ishlovchi mutaxassisning 
ko‘p yillik amaliyot natijasida to‘plangan o‘z tajribasiga asoslanadi 
Vakillik turiga ko'ra bilimlar fakt va qoidalarga bo'linadi.Faktlar "A - A" tipidagi 
bilimlar, bunday bilimlar ma'lumotlar bazalari va tarmoq modellari uchun 
xosdir. Qoidalar yoki ishlab chiqarishlar "Agar A, keyin B" turidagi bilimdir. 
Faktlar va qoidalardan tashqari, meta-bilim ham mavjud - bilim haqidagi bilim. Ular 
KBni boshqarish va xulosa chiqarish jarayonlarini samarali tashkil etish 
Bilimlarni ifodalash shakli IMS xususiyatlariga sezilarli ta'sir ko'rsatadi . Bilim asoslari 
inson bilimlarining modellaridir. Biroq, murakkab muammolarni hal qilish jarayonida 
odam jalb qiladigan barcha bilimlarni modellashtirish mumkin emas. Shuning uchun 
intellektual tizimlarda bilimlarni kompyuter tomonidan qayta ishlash uchun mo'ljallangan 
bilimlarga 
va 
inson 
tomonidan 
ishlatiladigan bilimlarga aniq ajratish 
talab 
qilinadi. Shubhasiz, murakkab muammolarni hal qilish uchun bilimlar bazasi etarlicha 
katta hajmga ega bo'lishi kerak va shuning uchun bunday ma'lumotlar bazasini 
boshqarish muammolari muqarrar ravishda yuzaga keladi. Shuning uchun, bilimlarni 
namoyish 
qilish 
modelini 
tanlashda vakillikning bir 
xilligi . Vakillikning 
bir 
xilligi bilimlarni boshqarish mexanizmini . Tushunish 
qulayligi 
aqlli tizimlardan foydalanuvchilar va bilimlari IISga kiritilgan ekspertlar uchun 
muhimdir. Agar bilimlarni ifodalash shaklini tushunish qiyin bo'lsa, bilimlarni egallash 
va 
talqin 
qilish 
jarayonlari 
murakkablashadi . Shuni 
ta'kidlash 
kerakki, bu 
talablarni ayniqsabir vaqtning o'zida bilimlarning tuzilishi va modulli ifodalanishi 
muqarrar bo'ladigan yirik tizimlarda. 
Bilim injeneriyasi muammolarini hal qilishda mutaxassislardan faktlar va ulardan 
foydalanish qoidalari ko'rinishida olingan ma'lumotlarni ushbu ma'lumotlarni mashinada 
qayta ishlashda samarali amalga oshirilishi mumkin bo'lgan shaklga aylantirish 

---

muammosi qo'yiladi. Shu maqsadda bilimlarni ifodalashning turli modellari yaratilgan va 
mavjud tizimlarda foydalanilgan. 
Klassik bilimlarni taqdim etish modellari mantiqiy , ishlab chiqarish, ramka va semantik 
tarmoq modellarini o'z ichiga oladi. 
Har bir model o'ziga xos bilimlarni ifodalash tiliga ega. Biroq, amalda, IISni ishlab 
chiqishda, modeleng 
oddiy 
doirasidan 
foydalanish 
kamdan-kam 
hollarda 
mumkin, shuning uchun bilimlarni ifodalash murakkab bo'lib chiqadi. Turli xil modellar 
yordamida birlashtirilgan tasvirlashdan tashqari , odatda mavzu bo'yicha aniq 
bilimlarning xususiyatlarini aks ettirish uchun maxsus vositalar, shuningdek, bilimlarning 
noaniqligi va to'liqsizligini qo'llaniladi. 
Ma'lumotlar predmet sohasidagi ob'ektlar, jarayonlar va hodisalarni, shuningdek ularning 
xususiyatlarini tavsiflovchi individual faktlardir.
Bilim empirik tarzda olingan ma'lumotlarga asoslanadi. Bu amaliy faoliyat natijasida 
olingan tajribani umumlashtirishga qaratilgan shaxsning aqliy faoliyati natijasidir. 
Bilim - bu mutaxassislarga ushbu sohadagi muammolarni qo'yish va hal qilish imkonini 
beradigan amaliy faoliyat va kasbiy tajriba natijasida olingan fan sohasi qonunlari 
(tamoyillar, aloqalar, qonunlar).
Bilim - 
bu 
ma'lumotlardan 
olingan 
xulosalar. Ular 
ma'lumotlarga 
qaraganda 
ixchamroqdir. Bilimni qoidalar sifatida shakllantirish mumkin, ya'ni. shaklga soling.
Ularni ma'lumotlardan ajratib turadigan bilim xususiyatlari. 
1. 
Interpretability. Kompyuterga joylashtirilgan ma'lumotlar faqat tegishli dastur 
tomonidan mazmunli talqin qilinishi mumkin. Dasturdan ajratilgan holda, ma'lumotlar 
hech qanday mazmunli ma'lumotga ega emas. Bilim ularda har doim mazmunli talqin 
qilish imkoniyati mavjudligi bilan ajralib turadi.
2. 
Tasniflovchi munosabatlarning mavjudligi. Ma'lumotlarni saqlash shakllarining xilma-
xilligiga qaramasdan, ularning hech biri har xil turdagi ma'lumotlar o'rtasidagi barcha 
munosabatlarning ixcham tavsifini bermaydi. Alohida bilim birliklari o'rtasida bilimga 
o'tishda ularning munosabatlarining xarakterini aks ettiruvchi "element-to'plam", "tur-
kichik tip", "vaziyat-o'rinbosarlik" kabi munosabatlarni o'rnatish mumkin. Bu 
to'plamning barcha elementlari uchun bir xil bo'lgan ma'lumotlarni alohida yozib olish va 
saqlash imkonini beradi. Agar kerak bo'lsa, ushbu ma'lumot to'plamning istalgan 
elementining tavsifiga avtomatik ravishda uzatilishi mumkin. Ushbu uzatish jarayoni 
axborotning "meroslanishi" deb ataladi.

---

3. 
Situatsion bog`lanishlarning mavjudligi. Ushbu bog'lanishlar xotiraga saqlangan yoki 
kiritilgan alohida hodisalar yoki faktlarning vaziyatga mos kelishini, shuningdek, bir 
vaqtning o'zida, kosmosning bir hududida joylashishi, mexanik o'zaro ta'sir holatida 
bo'lish kabi munosabatlarni belgilaydi. Vaziyatli ulanishlar an'anaviy ma'lumotlar 
massivlarini saqlashda amalga oshirish qiyin bo'lgan muvofiqlik, nomuvofiqlik uchun 
bilimlarni tahlil qilish protseduralarini yaratishga yordam beradi.
An'anaga ko'ra, bilim toifalarga bo'linadi: 
yuzaki - mavzu sohasidagi alohida hodisalar va faktlar o'rtasidagi ko'rinadigan 
munosabatlar haqida bilim. (Qo'ng'iroq tugmasi).
chuqur - mavzu sohasida sodir bo'ladigan jarayonlarning tuzilishi va xarakterini aks 
ettiruvchi abstraktsiyalar, analogiyalar, sxemalar. Ushbu bilim hodisalarni tushuntiradi va 
ob'ektlarning xatti-harakatlarini bashorat qilish uchun ishlatilishi mumkin.
Ushbu tasnifga qo'shimcha ravishda bilimlar protsessual va deklarativga bo'linadi. 
Deklarativ bilim - bu aqlli tizim xotirasida saqlanadigan bilimlar, shuning uchun ular 
tegishli xotira maydoniga kirgandan so'ng foydalanish uchun bevosita mavjud 
bo'ladi. Odatda deklarativ bilim predmet sohasining xossalari va faktlari haqidagi 
ma'lumotlarni ifodalash uchun ishlatiladi. Vakillik shakliga ko'ra deklarativ bilim 
protsessual bilimga qarama-qarshidir.
Protsessual bilimlar - bu ularni olish mumkin bo'lgan protseduralar tavsifi ko'rinishida 
intellektual tizim xotirasida saqlanadigan bilim. Odatda, protsessual bilimlar muammoli 
sohadagi muammolarni qanday hal qilish haqida ma'lumot berish uchun ishlatiladi, 
shuningdek, turli ko'rsatmalar, texnikalar va boshqalar. 
4.