Plastmassalarni qaytaishlash texnologiyasi

4-BOB. PLASTMASSADAN OLINGAN BUYUMLARNING
EKSPLUATATSION XOSSALARI
Polimerlarning fizik va mexanik xususiyatlari ularning eksplu- 
atatsiya sharoitiga katta ta ’sir ko‘rsatadi. Quyida plastmassalarning 
issiqlik-fizik va fizik-mexanik xossalari qanday aniqlanishiga to ‘xtalib 
o'tam iz. Bu ko‘rsatkichlar ularni ishlab chiqarishda standart belgilar 
bilan baholanadi.
4.1. Plastmassalarning issiqlik-fizik xossalari
Issiqlikka chidam lilik deganda polim er m ateriallarning yuk 
ta ’sirida o ‘zining m exanik puxtaligini y o ‘qotadigan eng yuqori 
harorat tushuniladi. Bunda ularning strukturasida hech qanday 
kimyoviy o ‘zgarish ro ‘y bermaydi.
Polim er materiallarning qanday harorat chegarasida ishlay olish 
xususiyatini aniqlash ularning issiqlik-fizik xossalari ichida m uhim
o ‘rin tutadi. Polimer materiallarning haroratga bog‘liq xossalari katta 
am aliy aham iyatga ega b o ‘lgani uchun ularni aniqlash yo‘llari 
m ukam m al o ‘rganilgan va buning u ch u n zam onaviy asboblar 
mavjud.
Polim er materiallarning issiqlikka chidamliligi, material turiga 
qarab, h ar xil usullar bilan aniqlanadi. M asalan, M artens usuli 
bilan reaktoplastlarning qattiqligi va issiqlikka chidamliligi, eguvchi 
kuch orqali esa issiqlikka chidamliligi aniqlanadi. Bu ko‘rsatkich Vika 
usuli bilan konstruksion termoplastlarga botiruvchi kuch ta ’sirida 
aniqlanadi.
4.2. Plastmassalarning fizik-mexanik xossalari
Plastm assalarning hajm iy og‘irligi b o ‘lishiga qaram ay u lar 
m a’lum mustahkamlikka ega. Plastmassalarni ishlatish paytida ularga 
turli xil kuchlar (yuklama) ta ’sir qilishi mumkin. Bu vaqtda bu- 
yumda har xil deformatsiyalar (cho‘zilish, egilish, siqilish) paydo 
b o 'lad i. Shuning u ch u n plastm assadan tayyorlangan buyum lar 
bunday deform atsiyalam i vujudga keltiruvchi kuchlarga bardosh 
berish yoki bera olmasligini bilish muhimdir.
20

---

Plastmassalarning mexanik xossalari ularni zo‘riqish ostida sinash 
orqali topiladi.
Plastmassa nam unalarning mexanik xossalarini ikki yo 'n alish d a 
aniqlash mumkin:
a) qisqa muddatli yuklama ostida mustahkamlikka sinash;
b) qisqa muddatli yuklama ostida deformatsiyalanishga sinash. 
Plastmassalarning fizik-mexanik xossalariga quyidagilar kiradi: