54
Хуфёна хўжалик айланмаси, табиийки, расмий статистикага киритилмаслиги
боис хуфёна иқтисодиёт ўлчамларини баҳолаш муаммоси долзарб ҳисобланади.
Ушбу мақсад учун қуйидаги ёндашувлардан фойдаланилади:
- монетар усул, у хуфёна ҳисоб-китобларда фақат нақд маблағлардан
фойдаланилиши тўғрисидаги гипотезага асосида қурилади (нақд пул массаси
ҳаракатининг динамикаси хуфёна иқтисодиётнинг ўлчамлари ҳақида фикр юритиш
имконини беради);
- харажатлар ва даромадлар баланслари усули, унда декларация қилинадиган
даромадлар харажатлар суммаси, товарлар ва хизматлар истеъмолининг реал
ҳажмлари билан таққосланади;
- бандликни таҳлил қилиш, у шуни назарда тутадики, узоқ вақт мобайнида
сақланиб келаётган рўйхатга олинмаган ишсизликнинг юқори даражаси хуфёна
секторда бандлик учун кенг имкониятлар мавжудлигидан далолат беради (рўйхатга
олинмаган ишсизлар сони хуфёна иқтисодиётнинг ўлчамларидан билвосита далолат
беради);
- технологик коэффициентлар усули, у харажатларнинг маълум технологик
коэффициентлари асосида маҳсулот ишлаб чиқаришнинг реал ҳажми ҳақидаги
маълумотларни олиш имконини беради (масалан, истеъмол қилинадиган электр
энергиясининг динамикаси ва декларация қилинадиган маҳсулот ишлаб чиқариш
динамикаси тўғрисидаги маълумотлар таққосланади);
- уй хўжаликлари ва корхоналар раҳбарлари ўртасида сўров ўтказиш усули, у
хуфёна иқтисодиётнинг ўлчамига эксперт баҳоларини беради;
- социологик усул, у хуфёна битимлар амалга ошириладиган алоҳида
меъёрларни, уларнинг жамиятда тарқалганлигини, битимларни тузишда қанчалик
қўлланишини таҳлил қилишдан иборат.
Ёритилган ёндашувларнинг турли хиллиги сабабли олинадиган натижаларни
кўпинча таққослаш қийин бўлса-да, хуфёна иқтисодиёт миқдорининг айрим
баҳоларини келтириш мумкин: (ЯИМга нисбатан фоиз ҳисобида): Италия - 15-30,
Бельгия - 4-13, Швеция - 0,5-17, Буюк Британия - 2-16, Франция - 15, США - 3-28,
Перу -27-28. Россияда 80-йилларнинг охирида ЯИМнинг 20 фоизга яқини, 1996
йилда 23 фоиз.
Юқорида айтиб ўтилганидек, қонунга бўйсунишнинг юқори нархи ва хуфёна
иқтисодиётнинг катта ўлчамлари ўртасида тўғридан-тўғри боғлиқлик мавжуд. Бироқ
хуфёна режимда алмашувларни амалга ошириш ҳам харажатлар билан боғлиқ.
Харажатларнинг бир турида тежалишга эришган хуфёна иқтисодиётда фаолият
юритувчи субъектлар бошқа харажатларни кўпроқ амалга оширишади – улар
«хуфёналик нархи»ни тўлашга мажбурдирлар. Хуфёналик нархи бир неча
унсурлардан таркиб топади.
Do'stlaringiz bilan baham: