‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. Q. Pardayev, B. A. Xasanov, B. Yu. Maxsudov, D

Funksiyalarning mohiyatini aniqlash va ularga ketadigan
xarajatlarni baholash usullari. 
F Q T d a boshqa ta h lilla r singan 
a xb o ro tla m in g y e ta rli e m a slig i, u la m i aniqlashda asosan ijo d iy
yondashish z a ru ra tid a n kelib c h iq ib , ta h liln in g ushbu bosqichida 
ham ilm iy -ta d q iq o t, ekspert, m a n tiq iy ta h lil usullaridan keng 
foyd a la nila di. B u la m in g ic h id a n ekspert u sulining keng foydala- 
n is h ig a sabab, ju d a k o ‘ p n o a n iq lik la r n in g m a v ju d lig id ir.
121

---

F u nksiyalarni baholashda su bye ktivlikka yo ‘ l q o ‘ym aslik uchun 
m alakali ekspertlardan foydalaniladi va baholashda ekspert usullari 
qo‘ lla n ila d i.
E kspe rt u s u lla ri ham ju d a x ilm a -x il. U la rn i o ‘ rganishni 
o s o n la s h tiris h uchun a lo h id a g u ru h la rg a b o 'lis h maqsadga 
m u vo fiq d ir. E kspert u su lla rin i sh a rtli ravishda quyidagi guruhlarga 
b o 'lis h m u m k in :
1. E kspertizaning qam rab o lish darajasi b o'yich a.
2. F u n k s iy a la rn i ishlash xarakteri b o ‘yicha.
3. F u n ksiya la rn i algoritm lash va avtom atizasiyalash im k o n iy a ti 
bo‘yicha.
U shbu g u ru h la rn in g har b iri o ‘z navbatida b ir qancha usul- 
la m i qam rab o la d i. U la rn i mos ravishda tasniflash maqsadga 
m u vo fiq d ir.
E k s p e rtn in g yakka holdagi bahosi b itta ekspert fik rin in g
inobatga o lin g a n lig i b ila n belgilanadi. U boshqalarning fik rid a n
qat’ i nazar fa q a t o ‘ z fik rin i aytadi. Shu fik r qaror qabul q ilish
uchun asos b o ‘ üshi m um kin. Yakka holdagi ekspertning fik r i 
o‘z i bergan yozm a fik r o rq a li, in te rvyu o rq a li, suhbat o rq a li 
ifoda e tilis h i m u m k in .
Ushbu h o ld a funksiyalam ing m u h im lig i ham inobatga o lin a di. 
Bunda fu n k s iy a la r eng m uhim , m uhim roq va m uhim bo'lm agan 
variantlarga a jra tila d i. C hunki, ekspertlar b irin c h i kelgan fik rin i 
aytishi m u m k in .
U h a m is h a ham
o ‘ rg a n ila y o tg a n o b y e k tn in g h am m a
jih a tla rin i inobatga olmagan b o lis h i ta b iiy . S huning uchun har 
b ir funksiya b ir xil m ohiyatga ega emas. U la r obyektning tu rli 
to m o n in i o ‘z id a ifoda etganligi tu fa y li m o h iya ti ham tu rlic h a
bo‘la d i. B u esa har b ir funksiyaning m o h iy a tlilik k o e ffits iy e n tin i 
aniqlashni ham taqozo qiladi. Jahon a m aliyotida k o ‘ rsatkich- 
la rn in g , fu n ksiya la m in g m o h iya tin i qo‘ yilgan vazifa va maqsadga 
qarab e k s p e rtla r belgila ydi. Bu ta jrib a n i 0 ‘zbekistonda ham 
bem alol q o ‘ llash m um kin, chunki bunday mutaxassislar o‘zim izda 
ham shakllanib borm oqda.
1 2 2

---

E kspertning yakka holda g i bahosi funksiyalam i baholashning 
b ir qancha u s u lla ri m a v ju d . U la rd a n b iri ju ftla b s o lis h tiris h
u sulid ir. Ushbu usul b ila n fun ksiya la m ing m o h iy a tlilig in i aniqlash 
m u m k in . B un in g u c h u n q u yid a g i m a trits a n i tu zish m u m k in
(1 1 .1 -ja d va l).