12-laboratoriya ishi strategrafik ustun tuzish 1

12.1-rasm. Stratigrafik ustunning umumiy ko‘rinishi. 
 
 
 
 
 

---

3 
12.2. Shartli belgilar. 
Geologik xaritalarda tog‘ jinslarining struktura shakllarini, yoshini, 
tarkibini, ular orasidagi o‘zaro munosabatlarini va boshqa xususiyatlarini 
tasvirlashda shartli belgilardan (legenda) foydalaniladi (1 va 2-ilovalar). 
Bunday shartli belgilar xaritaning miqyosiga qarab xaritalash bo‘yicha qabul 
qilingan maxsus yo‘riqnomalar talabi asosida ishlatiladi. SHartli belgilar 
rangli, chiziqli, harfli va raqamli bo‘lishi mumkin. 
Rangli belgilardan qatlamli yotqiziqlarning yoshi va intruziv jinslarning 
tarkibini ifodalash uchun foydalaniladi. 
CHiziqli belgilar tog‘ jinslarining petrografik tarkibini tasvirlash uchun 
qo‘llaniladi. 
Harfli belgilar yordamida tog‘ jinslarining yoshi, genezisi va magmatik 
tog‘ jinslarining tarkibi ifodalanadi. 
Raqamli belgilardan (harfli belgilar bilan birgalikda) tog‘ jinslarining 
yoshini ko‘rsatishda foydalaniladi. 
Geologik xaritalashda tog‘ jinslari va ular hosil qilgan struktura 
shakllarining yoshini aniqlash muhim masala hisoblanadi. 
Yer
planetasining 
rivojlanish bosqichlari uchun vaqt bo‘yicha geoxronologik shkala va bu 
bosqichlarda hosil bo‘lgan tog‘ jinslari uchun stratigrafik shkala qabul qilingan 
bo‘lib, ular xalqaro ahamiyatga ega.
Eon (eonotema) kriptozoy va fanerozoyga bo‘linadi. Kriptozoy arxey va 
proterozoy eralaridan (eratemalaridan) iborat bo‘lib, arxey yotqiziqlari to‘q 
pushti rang va proterozoy yotqiziqlari och pushti rang bilan tasviralanadi. 
Fanerozoy paleozoy (och jigar rang), mezozoy (yashil rang) va kaynozoy 
(sariq rang) eralariga (eratemalariga) bo‘linadi. 
Arxeyda erta va kechki bosqichlar ajratilgan, ammo uning pastki chegarasi 
aniqlanmagan. 
Proterozoyda erta, o‘rta va kechki bosqichlar ajratiladi va kechki 
proterozoy o‘z navbatida rifey va vendga bo‘linadi. 
Kriptozoydagi tog‘ jinslari kuchli metamorfizmga uchraganligi va ularda 
organik qoldiliqlar deyarli uchramasligi tufayli mayda tabaqalarga 
ajratilmaydi. 
Paleozoy o‘z navbatida quyidagi davrlarga (sistemalarga) tabaqalanadi: 
kembriy (ko‘k-yashil), ordovik (to‘q yashil-kulrang), silur (to‘q yashil) devon 
(jigar rang), karbon (kulrang), perm (to‘q pushti rang). 
Mezozoyda trias (binafsha), yura (ko‘k), bo‘r (yashil) davrlari (sistemalari) 
ajratiladi. 
Kaynozoy paleogen (och pushti), neogen (sariq) va to‘rtlamchi (havo rang) 
davrlariga tabaqalanadi. 

---

4 
Stratigrafik tabaqalar faqat rang bilan emas, balki ularga qo‘shimcha holda 
indekslar orqali ham ifodalanadi (1-jadval). 
Xalqaro stratigrafik tabaqalardan tashqari mahalliy va mintaqaviy 
stratigrafik tabaqalar ham qo‘llaniladi va ular asosida mahalliy va mintaqaviy 
stratigrafik sxemalar yaratiladi. 
Mahalliy (mintaqaviy) stratigrafik tabaqalar Xalqaro stratigrafik shkala 
bo‘limi yoshiga mos keluvchi rang va tuslarga bo‘yaladi. 
Hozirgi vaqtda mahalliy va mintaqaviy stratigrafik tabaqalarning quyidagi 
sxemalari qabul qilingan: 
Paleogen, neogen va to‘rtlamchi sistemalari (davrlari) uchun qabul 
qilingan umumiy yaruslar (asrlar) yo‘q. O‘rta Osiyo mintaqasi uchun quyidagi 
mahaliy stratigrafik birliklar ajratiladi: 
R
1
- oqjar (R
1
a), buxoro (R
1
vh); 
R
2
- suzoq (R
2
sz), oloy (R
2
al), turkiston (R
2
trk),
rishton (R
2
rch), isfara (R
2
isf), xonobod (R
2
hb).va
R
3
- sumsar (R
3
sm) qatlamlari; 
N
1 
-keles (N
1
k), chirchiq (N
1
cr) va. 
N
2
-mirzarobod (N
2
m) seriyalari;
Q
1
-nanay (Q
1
n), toshkent (Q
2
ts), mirzacho‘l (Q
3
gl) va 
sirdaryo (Q
4
sd) komplekslari. 
 
 

---

5 
1-ilova 
 
 

---

6 
Nazorat savollari 
1.
Stratigrafik ustun qanday elementlardan iborat bo‘ladi? 
2.
Shartli belgilar qanday guruhlarga bo‘linadi va qaysi tartibda 
joylashtiriladi? 
3.
Stratigrafik shkala qanday tabaqalardan iborat?