M e t r o L o g I y a V a s t a n d a r t L a s h t I r I s h

d2
d a n k ic h ik b o 'li s h i 
kerak. B osim lar farqi
4.8-rasm.
Ventura trubasi.
78

---

halqali kam era orqali asbobga uzatiladi. V enturi soplosi bosim ning 
yo'qotilishi m uhim aham iyatga e g a b o ‘lgan hollarda ishlatiladi.
V enturi trubasi (4.8-rasm ) kirish silindrik trub asi /,, kirish 
konusi 
lv
b o ‘g‘iz (o 'rta silindrik trubadan) /3 v a diffuzor /4 dan 
tuzilgan. V enturi trubalarining shartli diam etri sh artli bosim va 
m aterialga qarab uch xil tayyorlanadi.
V en tu ri trub asi ch iq ish kon u sin ing eng k a tta d ia m etri 
truboprovod diam etriga teng bo 'lg and a uzun deyiladi. (4.8-rasm , 
quyi qism i) yoki agar aytilgan d iam etr truboprovod d iam etrid an
kichik b o 'lsa (4.8-rasm , yuqori qismi), uni qisqa deyiladi.
B o 'g 'iz kirishidagi silindrik trubadagi b o sim n i devordagi 
teshiklar va kam era orqali olinadi. V enturining odatdagi trubalari 
kamchiliklariga ulam ing katta o'lcham i va og'irligini kiritish lozim, 
bu u la m i tayyorlashni qim m atlashtiradi va o 'rn atilish in i qiyin- 
lashtiradi. Shuning uch u n V enturining kaltalashtirilgan trubalarini
qpMlani&h maqsadga m i i w tf iq ^ V W rh T TtT n iK ^ A ririirig a fy a llilfla rig a
b o sh q a tipdagi toraytiruvchi qurilm alardagiga n isb atan b o sim ­
ning k am yo'qotilishini kiritish m um kin. Shuning u c h u n u lam i 
katta tezliklar hisobiga bosimni yo'qotish katta bo'lib ketishi m um kin 
b o'lgan hollarda tavsiya etiladi.
Kirish konusining markaziy burchagi 


=21±1°; chiqish konusi 
dffluzorining m arkaziy burchagi
uzun trub alar u ch u n 7—8°.
A m alda sarfni R eynolds sonlari kichik b o 'lg an d a k o 'p ro q
o 'lc h a s h zaru riy ati lu g 'ila d i: R e < R e min, m a salan , q o v u sh o q
m oddalarning, zichligi kam gazlam ing sarfini o 'lch ash d a, kichik 
diametrli truboprovodlarda o'lchashlarda yuqoridagi hoi yuz beradi. 
Sinalgan maxsus toraytiruvchi qurilmalar ichida ikkilangan diafrag­
m alar, cho rak doira profilli soplolar va q o 'sh konusli diafragm alar 
yaxshi natija beradi.
Ifloslashgan suyuqliklam ing va, ayniqsa, gazlam ing sarfini 
o 'lch a sh d a gorizontal yoki o g 'm a truboprovodlardagi stan d art
79

---

diafragm alarda ch o 'k in d ilar paydo b o'lishi m um kin. Shu sababli 
bunday oqim lar u ch u n toraytiruvchi qurilm alar sifatida segm ent 
diafragm alardan foydalaniladi.
G azlar ajralishi m um kin bo'lgan suyuqliklar sarfini o'lchashda 
h am segm ent diafragm alardan foydalanish m um kin, am m o ularda 
gaz oqib ch iq ish tesh ik lari tru b a kesim ining. y u q o ri q ism ida 
joylashgan b o 'lish i lozim .
Bosimlar farqi o'zgaruvchan sarf o'lchagichlar quyidagi asosiy 
afzalliklari sababli n ih o yatd a keng qo'llaniladi:
1) toraytiruvchi qurilm alar — sarf o 'lchashning sodda, arzon 
va ishonchli vositasi;
2) toraytiruvchi qurilm alar universaldir, y a’ni u lar bosim lar, 
tem peratura, truboprovod diametrlarining keng diapazonida 
a m a ld a ix tiy o riy b ir fazali ( b a ’z id a ikki fazali h a m ) 
m u h itlam in g sarfini o 'lch ash d a qo'llanilishi m um kin;
3) standart toraytiruvchi qurilm alam i darajalash xarakteris- 
tikasi hisoblash yo'li bilan topilishi m um kin, shuning uch u n
n am u n a sarf o'lchagichlarga hojat qolmaydi;
4) turli sharoitlard a o 'lch ash u ch u n ishlanishi b o 'y ich a b ir 
tipli difm anom etrlar va ikkilamchi asboblardan foydalanish 
m um kinligi; h a r b ir sarf o 'lch ag ich uch u n faqat to ray ­
tiruvchi qurilm alar individual b o 'la olishi.
Afzalliklari bilan b ir qatorda bunday sarf o'lchagichlarning 
kam chiliklari ham bor:
1) sarf v a bosim lar orasidagi bog'lanishninig chiziqsizligi, 
o'lch ash xatoligining nisbatan kattaligi sababli 0,3 
Qab
dan 
kam sarfni o'lchashga im kon berm aydi;
2) sarflam i kichik Reynolds sonlarida yoki kichik diam etrli 
tru b a la rd a o 'lc h a s h u c h u n to ray tiru v ch i q u rilm a la rn i 
darajalash alohida-alohida olib borilishi zarurligi;
80

---

3) toraytiruvchi qurilm ali sarf o'lch ag ich lar ch egaralangan 
aniqlikka ega, bun da o'lchash xatoligi truboprovod holatiga, 
bosim lar farqiga va o'lchanayotgan m uhitga bog'liq ravishda 
keng (1,5-3% ) chegaralarda o'zgaradi;
4) u z u n trubalarda oqim tezligining kattaligi sababli ch eg ara­
langan tezkorlik (inersionligi katta) va shu m unosabat b ilan 
te z o 'zg arad ig an sarflam i o 'lc h a sh d a g i q iy in ch ilik lam i 
mavjudligi.
S ta n d a rt toraytiruvchi qurilm alarni hisoblash
1982- y ild a n b o sh lab „ G a z va suy u q lik sarfini s ta n d a rt 
to ray tiru v c h i q u rilm a la r РД 50 2 1 3 -8 0 y o rd am id a o 'lc h a s h
qoidalari" jo riy etildi.
Q oidalar gaz va suyuqlik sarfini o 'zg aru vchi hn sim lar farqi 
usuH-Ьйап o ^ c h a sh asosTarmi va sarf o'lchagichlarga q o 'yilad ig an
u m um iy tex nik talab lam i belgilab bergan.
T oraytiruvchi qurilm ani tanlashda quyidagi m u lo h azalard an
foydalanish zarur:
1) toraytiruvchi qurilm alarda bosim ning yo'qolishi quyidagi 
ketm a-ketlikda ortib boradi: V enturi trubasi, V enturining u z u n
soplosi, V enturining qisqa s o p lo s i, soplo, diafragm a;
2)