Х. Т. Турсунов, Т. У. Рахимова

 
9.4 Орол ва Оролбўйи муаммолари 
Орол ва Оролбуйидаги экологик аҳволнинг кескинлашуви жаҳон 
жамоатчилигини ташвишга солмоқда. Орол танглиги энг йирик регионал 
экологик халокатлардан бири бўлиб, денгиз хавзасида яшайдиган 35 
миллиондан ортиқ киши, шу жумладан Ўзбекистон аҳолисининг катта қисми 
ҳам унинг
 
 
26-расм.Орол денгизининг қуриши 27-
расм. Орол денгизи сатҳининг

---

73 
ўзгариши(26)
таъсири остида яшамоқда. Яқин ўтмишда дунёдаги энг йирик кўлларидан 
ҳисобланадиган Орол денгизи тезлик билан қуриб бормоқда. Орол денгизининг 
қуришига асосий сабаб Амударё ва Сирдарё сувларининг суғоришга 
ишлатилиши натижасида оқимининг кескин камайиб кетишидир.
Ўрта Осиёда суғориладиган ерлар майдонининг ортиб бориши ва сувдан 
нотўғри фойдаланиш Орол денгизининг тақдирини ҳал қилиб қўйди. 
Сўнгги 40-45 йил ичида денгиз сатхи 22 метрга(1961-йилда 53 м.) (26-27-
расмлар
)
пасайди ва сув ҳажми 1064 км
з
дaн 115 км
3
га тушиб қолди, унинг ўрнида
шўрхоклар ва ҳаракатчан қумлар вужудга келди 
2004-йил охирида денгиз сатҳи 28,5 метр мутлақ баландликда бўлганлиги 
қайд этилди.
Бунинг оқибатида унинг 45 минг км
2
қисми қуриб, қуруқлика айланди. 
Денгиз суви шўрлигининг ўртача кўп йиллик кўрсаткичи 9-11г/литр бўлса, 
ҳозирда 72 г/литрдан ҳам ортган ва денгиз биомаҳсулдор хавза сифатида ўз 
аҳамиятини йўқотди. Биологик хилма –хиллик кескин камайди. Денгиз 
минтақасидаги 174 тур ҳайвон турлари сони 38 тагача қисқарди(1). 
Орол денгизининг қуриши Оролбўйи минтақасида ижтимоий экологик 
вазиятнинг оғирлашишига олиб келди.
Ҳар йили Оролнинг қуриган тубидан 15- 75 миллион тоннагача туз ва чанг 
кўтарилиб, жуда катта ҳóäóääà ҳаво, тупроқларнинг ифлосланишига олиб 
келмоқда. Оролбўйида табиий ва антропоген чўллашишнинг суръатлари ортиб 
бормоқда. Ичимлик сувда тузлар миқдори 2-4 г/л ни ташкил қилади ва сув 
сарфи айрим районларда 5 л дан ошмайди (норма-200-300 л). Аҳоли ўртасида
касалланиш ва ўлим кўрсаткичлари юқори даражага етган.
Орол денгизини асл ҳолига қайтариш имкониятлари қолмади. Мавжуд 
шароитларда Орол денгизининг сатхини сақлаб қолишнинг ҳам иложи йўқ.