Самиғов Нигматджон Абдурахимович Хасанова Мухаббат Қодировна Зокиров Жамолиддин Сайфутдинович

Қатрон боғловчилар. Қатрон ва пек тартиби. 
Қатрон қаттиқ ѐғилғилар (тошкўмир, қўнғир кўмир, торф,ѐнувчи сланец, ѐғоч)ни 
ҳаво бермасдан қиздириш йўли билан олинади. Қатрон таркибида фенол, бензол, толуол, 
ксилол, нафталин борлиги учун химия саноатида синтетик маҳсулотларни олиш учун 
ишлатилади. 
Баъзан тош кўмир қатрони, кокс-химия заводиларида кўмирни кокслаш вақтида 
қўшимча маҳсулот тарзида 5-7% миқдорида ажралиб чиқади, у ўткир, ҳидли, қоп-қора 
суюқликдир, зичлиги 1,1-1,35г см3 
Қатрон боғловчи материаллар қуйидагиларга бўлинади: 
-ҳом тошкўмир қатрони: 
а) паст температурада олинадиган-бирламчи. 500-6000С да олинади тўқ қўнғир 
рангли, қ=0,85-1 г см
3
, бўлиб таркибида тўйинган ва тўйинмаган углеводородлар ва 
фенол бўлади. 
б) юқори температурада олинадиган –1000-13000С да олинади, қора суюқлик, 
=1,12-1,23 г см
3
. 
-тоза қатрон (тошкўмир смоласи) хом қатронни қиздириб таркибдаги лигроинлар ва 
керосин (смола вазнидан 30% гача) чиқариб ташланади. 
-пек-хом тошкўмир қатронини қуруқ хайдаш йўли билан олинади қолган қаттиқ 
қолдиқ уни таркибидан енгил ѐғлар (1800С) феноль (180-2100С), нафталин (210-2300С), 
антрацен мойи (3600С) кайнайди. 
Пек-аморф, мўрт, қора рангли жинс. 
=1,2-1,28 г см
3
, юқори молекулали 
углеводород ва 
ўник
бирикмаларидан ва озод углерод (8-30%)дан ташкил топган. 
Қатрон ва пекларни хоссалари. 
Тошкўмир қатронини зичлиги 0,96-1,09 г см
3
. Қатрон ва пекни суюқлиги уни 
таркибида озод углерод ва қаттиқ смола кўпайса ортиб боради, чунки ѐғлар унда камайиб 
боради. 
Пекни юмшаш температураси 50-60°С. Қатрондан олинган махсулот (толь) 
битумдан олинган махсулотга (рубероид) қараганда атмосфера чидамлилиги паст. 
 
Битум ва катрон боғловчи моддалардан олинадиган материаллар 
Томбоп ва гидроизоляцион материаллар