Самиғов Нигматджон Абдурахимович Хасанова Мухаббат Қодировна Зокиров Жамолиддин Сайфутдинович

Асбоблар
: 
Шағал ивитиладиган идиш, тарози, қуритиш жавони, вақт ўлчагич, сув, 
шиша таѐқча. 
Ишлаш тартиби
: 
Шағалдан уларни (чангсимон зарраларни) ажратиб олиш тартиби 
қуйидагича: массаси ўзгармайдиган бўлгунча қуритилган ва эланган (ғалвир кўзларининг 
диаметри 5мм) намунадан тарозида 1000 г тортиб олиниб, идишга солинади ва устига сув 
қуйилади; сув сатхи шағал қатлами юзидан тахминан 200 мм юқори бўлиши лозим. Шағал 
2 соат ивитиб қўйилади, уни даврий равишда шиша таѐқча билан аралаштириб турилади, 

---

112 
2 соатдан кейин шағал жадал қориштирилиб, сўнгра 2 минутча тиндирилади, лойқа сув 
идишнинг пастки қисмидаги икки тешикдан бошқа идишга бўшатиб олинади, бунда шағал 
тепасида қолган сувнинг сатхи 30 мм дан пасайиб кетмаслиги лозим. Бўшатиб олинган сув 
ўрнига идишга илгариги сатхга етказиб тоза сув қуйилади, шағал яна шиша таѐқча билан 
қориштирилиб, 2 минутча тиндириб қўйилади ва лойқа сув юқорида айтилганидек, тағин 
бўшатиб олинади. Идишдан тип-тиниқ сув туша бошлагунча шағал шу тариқа 
ювилаверади. 
Ювилган намуна то массаси ўзгармайдиган бўлгунча қуритилади ва зарарли 
аралашмаларининг умумий миқдори 0,1% гача аниқликда формула ѐрдамида хисоблаб 
чиқарилади, натижа жадвалга ѐзилади 
 
6-ИШ. ШАҒАЛ ТАРКИБИДАГИ ОРГАНИК АРАЛАШМАЛАРНИ АНИҚЛАШ
Умумий тушунчалар
: 
Арганик аралашмалардан (чиқиндилардан) арганик кислоталар 
ажралиб чиқади, улар цементтошни емириб, бетоннинг мустахкамлигини пасайтиради. 
Ишлаш тартиби
:
Органик аралашмалар миқдорини аниқлаш, шағалга ранг бериш йўли 
билан аниқланади. Табиий намлик даражаси ўзгармаган шағалдан 250 грам олинади. У 250 
мл хажмли шиша цилиндрга солинади. Шағалнинг сатхи ўлчанган цилиндирнинг 130мл 
билан кўрсатиб қўйилган белгисига етиб туриши лозим, сўнгра цилиндрга, унинг 200 мл 
белгисига етиб турадиган қилиб ўйувчи натрийнинг 3% ли эритмаси (NaOH) қуйилади, 
шағал шиша таѐқча ѐрдамида аралаштирилади ва 24 соат тиндириб қўйилади. Шу 
муддатдан сўнг шағалнинг тепасидаги эритма ранги эталон эритма рангига 
солиштирилади. Эталон эритма ранги аччиқ қилиб дамланган чой рангидан фарқ 
қилмайди. Шағал тепасидаги суюқлик хеч қандай ранг тус олмаган бўлса ѐки ранги 
эталон-эритма рангидан тўқроқ бўлмаса бундай шағал бетонга ишлатишга яроқли 
хисобланади.
Мензурканинг ҳажми- ........мл (см
3
) Реактив тури- 
Эталон таркиби-
1%ли этил спирти, 2%ли эритмасидан 2,5 мл олинади, унга ўлчовли 
натрийнинг 3%ли эритмасидан 97,5 мл аралаштирилади, аралашма 250 мл сиғимли 
идишда 24 соат сақланади, 24 соат сақлангандан кейин тайѐр бўлган этил эритмасидан 
фойдаланиш мумкин. 
Қумнинг ҳажми- Реактивнинг ҳажми- 
Сақлаш муддати- Шағал устидаги эритманинг ранги-