If. •f с ж ж Салимов КимёВий технодогиянинг асосий караёнАари Во урилмоАпри I зл' Пз

Ишлаш принципы. 
Поршенли н а с о с ла р да суюклик х а й д а ш 
труб аси г а и л г а р и л а м а - к а й г м а х а р а к а т килувчи ме ха н из м ла р 
о р ка ли у за т и л а д и . Поршен ли насо с ла р воситасида ха р к а нд ай
к ов ушокликдаги с у ю к ли кл ар ни узатиш мумкин. Поршенли насос- 
л а р д а н оз ми к д ор да г и суюк ли кл ар н и юкори босимда у з ат ишд а ва 
с уюк лик с а рфи у з г а р м а с булиб, босим кескин у з г а р а ди г а н
х о л л ар д а фо й д а л а н и ш кулай. Бу н а с о с л а р да поршень насос 
кобигида горизонтал ва в ертикал х о л а т д а ж о й л а ш г а н булиши 
мумкин. И ш л а ш принципига кура поршенли н а с ос ла р оддий, икки 
боскичли ва куп боскичли булади.
Поршень суюк ли кн и ф а к а т олд томони б ил а н сикиб ч ик арад и -
ган насос 
о д д и й
— 
б и р томонлама и ш л а й д и г а н н асос
дейилади.
Агар насос цилиндрида поршеннинг и к к а л а томонида ж о й л а ш ­
ган иш к а м ер а с и бу лс а ва поршень у л а р д а н суюкликни кетма- кет 
сикиб чик арса , бундай насос икки боскичли ёки икки томон л ама 
ишл ай ди г ан насос дейилади.
Оддий поршенли насоснинг и шл а ш принципини куриб ч ик а ми з
(5.7- раем). Насос поршени суриш ж а р а ё н и д а унг томонга х а р а к а т
килганда иш ка мер а сининг х а ж м и к а т т а л а ш а д и . Ундаги босим эса
104

---

5 .7 -раем.
П орш ен ли насос. 
5 .8 -раем.
И кки т о м о н л а м а и ш л ай д и г ан
/ — ц и л и н д р ;
2 —
п о рш ен ь;
3 — с у р и ш
п л у н ж е р л и НЭСОСГ
к л а п а н и ;
4
— х а й д а ш к л а п а н и ; 5 — с у р и ш
т р у б а с и ;
6 —
х а й д а ш т р у б а с и ; 7 — х а в о 1, 2 — с у р у в ч и к л а п а н л а р ;
3, 4 —
у з а т у в ч и к л а п а н -
к а л п о к ч а с и .
л а р ;
5
— п л у н ж е р ;
6
— с а л ь н и к .
к а м а я д и ва атмосфера босимидан кичик булиб колади. Пастки 
р е з е р в у а р да г и (насос суюкликни суриб оладиган б ассейндаги) 
с уюкликнинг эркин сирти а т мосфера боеими Р т а ъ с и р ид а булади. 
Атмосфера боеими билан п а са йт ир и лг ан б„осим Р с о ра с ид а г и ф а р к
т а ъ с и р ид а цилиндрнинг иш к а м ер а с и д а с и й ра к л ан иш вужудг а 
келади ва суюклик резервуардан суриш трубаси буйлаб цилиндрга 
ку та ри л ад и х.амда суриш к л ап ан ин и очиб, насоснинг иш к а мера си
б ушлиг ини тулдира ди. По ршен унг чекка холатни э г а л л а га ч ,
с уюк ли к иш ка мера си ни т у л д ир а ди ва суриш к ла п а н и н и беркита- 
ди. Поршеннинг чапдан унгга томон тескари х а р а к ат и д а поршен ва 
иш к а ме р а си бушлигини тулдирувчи с уюк ли кк а босим беради ва 
уни х а й д а ш к л а п а н и о р к а ли узати ш т руб а е и г а ч ик ар и б беради.
Суюкл ик ни н г х а р а к а т тезлиги ва босимларнинг пу ль са ци я ла - 
нишини т е н г ла шт и р и ш х а м да суюкликнинг суриш ва ха й д а ш 
т р у б а л а р и д а бир меъёрда текис окишини т а ъ м и н л а ш учун наеоега 
махсуе к у р и лм а (хаво к а л п о к ч а л а р и ) урнатилади.
5.6- 
р а е м д а икки т о мо н л ама и шл а й ди га н горизонтал п л у н ж е р ­
ли насоснинг схемаси курс атилг а н. Бундай насос цилиндрининг 
и к к а л а томонида тегишлича суриш х ам да х а й да ш к л а п а н л а р и
булг ан иккита муста кил иш к а м е р а с и бор. П л у н ж е р унг томонга 
к а р а б х а р а к а т л а н г а н и д а с уюк ли к к ла п ан о рк а ли чап к а ме р аг а 
сурилади. Бир вактнинг узида плун же р иккинчи унг к а м е р а д а н
суюкликни к л а п а н о рка ли сикиб чик ар ад и. П л у н ж е р чап томонга 
к а р а б х а р а к а т л а н г ан и д а унг к а м е р а да сурилиш, чап к а м е р ад а эса 
х а й д а л и ш ж а р а ё н л а р и юз беради.
Поршен ли н а с о сл а рд а цилиндр орас идан суюк лик сикиб 
ч ик ма с л и г и учун поршеннинг ён сиртига металл ёки резинадан

---

ишл ан г ан з и чл а ш х а л к а л а р и у рн ати л ад и: у л а р цилиндрнинг ички 
деворига зич ёпишиб туради. П л у н ж е р эса з ичл а ш х а л к а л а р и г а
эга э мас ва узунлигининг д и а м е т р и г а нисбати анча к а тта булади.
Л л у н ж е р л и н а с о с ла р да цилиндрнинг ички юзаси ж у д а силлик, 
булиши ш а р т э м а с . Плун жерл и насослар ёр д амид а ифлосланган ва 
ковушоклиги куп булган с у ю к л ик л а р ни уз а т и ш учун ва юкори 
босимлар хосил ки л иш учун и шл ат и ла д и.
Кимё с а но а ти д а поршенли н ас о с л а р г а нисбатан п л у н же рл и 
н асослар купрок, и шл ати л ад и.