O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi muhammadolim muhammadsiddiqov

Hozirgi davrda Pokistonning Markaziy Osiyo respublikalari bilan 
o’zaro munosabatlari. 
Bugungi kunda Pokistonning Markaziy Osiyo 
davlatlariga nisbatan olib borayotgan tashqi siyosatining asosini iqtisodiy 
yo’nalishda energetika, elektrenergiya, transport-kommunikatsiya, bank 
sohasi hamda siyosiy yo’nalishda xavfsizlik va mudofaa sohasi tashkil 
etadi. 
So’ngi yillarda Pokiston Islom Respublikasi va Markaziy Osiyo 
davlatlari o’rtasida xavfsizlik va mudofaa sohalarida siyosiy hamkorlik va 
kelishuvlar sekin-asta mustahkamlanib bormoqda.

---

160 
Xususan, Markaziy Osiyo mamlakatlari afg’on muammosi, u bilan 
bog’liq tinchlik va barqarorlik masalalarida, diniy ekstremizm va 
terrorizmga qarshi kurash, qurol va giyohvand moddalarni noqonuniy 
tashib o’tish kabilarda Pokiston bilan munosabatlarni rivojlantirishdan 
manfaatdor. Bu masalalarda Markaziy Osiyo mamlakatlari orasida 
O’zbekiston va Qozog’iston Pokiston bilan aloqalari ancha quyuq 
rivojlangan. 
O’zbekiston o’zining diniy ekstremistik guruhlar, birinchi navbatda, 
tolibonlar tor-mor qilinganidan so’ng, Pokistonning Vaziristonida pushtun 
qabilalari orasida yashirinib yurgan Amir Usmon boshchiligidagi 
Turkiston Islom Harakati (TIH) faoliyatidan tashvishda ekanligini bildirdi. 
Pokiston O’zbekiston bilan 2001 yilda O’zbekiston Islom Harakati 
a’zolarini tutish, qo’lga olish va berishda o’zbek hukumatiga yordam 
ko’rsatish majburiyatini olgan holda bitim imzoladi.
Prezident P.Musharrafning 2005 yil 5-6 martdagi Toshkentga qilgan 
safarida “xalqaro terrorizmga qarshi kurashda hamkorlik qilish 
to’g’risida”gi bitimni imzoladi hamda mintaqaviy xavfsizlikni ta’minlash 
masalalarini muhokama qildilar. Andijon voqealaridan so’ng Pokiston 
O’zbekiston pozitsiyasini qo’llab – quvvatladi.
Pokistonning Markaziy Osiyo mintaqasida barqarorlikni ta’minlash 
borasidagi hamkorligining ustivorlik kasb etayotgan omillaridan biri bu 
iqtisodiy manfaatdorlik ekanligini ta’kidlash joiz. Bu so’nggi 5 yil 
davomidagi iqtisodiy o’sishining ildamligi, energiya resurslar 
iste’molining ortishi bilan bog’liq. Pokiston o’zining energetik 
xavfsizligini ta’minlash borasida energiya resurslar bilan muntazam 
ta’minlab turuvchi muqobil manbalarga muhtojdir.
2005 yil 1 yanvar holatiga ko’ra, Pokistonda uglevodorod xom 
ashyosi zahirasi 27 mlrd. barr.ni, tabiiy gaz zahiralari 282 trln. kub m.ni 
tashkil etadi. 2005 – 2006 moliyaviy yilida neft xom ashyosi va neft 
mahsulotlari importi 3033,4 mln. AQSh dollarini tashkil etib, o’tgan yilga 
qiyoslaganda 62foizga yuqoridir. Har yili energiya resurslar iste’moli 10 
foizga o’smoqda.
Ekspertlarning hisob-kitoblariga qaraganda, o’z konlaridan qazib 
olingan qazilmalar hajmi Pokistonning energiya resurslarga bo’lgan 
talabini qondirishga etmaydi. Shu bois kelajakda energiya resurslarning 
katta qismini Pokiston chetdan olishga majbur bo’ladi. Bu holat Pokiston 
hukumati iqtisodiy siyosatining asosiy negizi energetika jabhasida 
Markaziy Osiyo davlatlari bilan hamkorlikni yo’lga qo’yish zarurligini 
ko’rsatadi. Turkmaniston, Afg’oniston hukumati hamda AQSh Yaponiya 

---

161 
kabi qator nufuzli xalqaro donorlar tomonidan siyosiy qo’llab-
quvvatlanayotgan “Transafg’on gaz quvuri” qurilishiga Pokiston qiziqish 
bilan qaramoqda. Loyihaning texnik-iqtisodiy asosini tayyorlash uchun 
maqsadli grantni Osiyo Rivojlanish Banki ajratdi. Hozirga kelib ushbu 
loyihaning texnik-iqtisodiy asosi tayyor hamda loyihadagi mamlakatlar 
o’rtasida bitim tuzilgan (2007 yil dekabr). Biroq salohiyatli sarmoyadorlar 
Afg’onistondagi notinchlik hamda Markaziy Osiyo va Kavkazdagi bir 
necha yirik eksport quvur o’tkazgichlarning bir vaqtda ishga tushishi bilan 
bog’liq geoiqtisodiy ahvol va yana mintaqadagi etakchi davlatlar bilan 
raqobatning kuchayishi kabi sabablarga ko’ra, loyihaning amalga 
oshishiga ishonchsizlik bilan qaramoqda.
Bir vaqtning o’zida Pokiston unga do’stona munosabatda bo’lgan 
Xitoy hududi orqali Markaziy Osiyodagi energetika bozoriga yo’l qidirib 
shimoliy-sharqiy yo’nalishda o’z faolligini oshirmoqda. Bu borada 
Qoroqurum shossesi orqali transport aloqa o’rnatish Pokiston uchun 
istiqbolli bo’lib ko’rinmoqda. Bugungi kunda Pokiston Islom 
Respublikasining Markaziy Osiyo respublikalari bilan o’zaro hamkorlik 
munosabatlari rivojlanib bormoqda.
Mavjud ma’lumotlar tahliliga ko’ra, tomonlar o’rtasidagi iqtisodiy 
munosabatlarda transport – kommunikatsiya sohasi, xususan, avtomobil 
yo’llarini qurish va ishga tushirish borasidagi aloqalar asosiy o’rinni 
egallaydi.
Mazkur sohadagi hamkorlik munosabatlari 1995-2007 yillarda 
imzolangan quyidagi normativ-huquqiy hujjatlarga asoslanadi:
1 «Qoroqurum shossesi orqali tranzit yuk tashish to’g’risida»gi
to’rttomonlama Bitim (Xitoy, Pokiston, Qozog’iston, Qirg’iziston 
o’rtasida imzolangan);
2 «Xalqaro avtomobil qatnovi to’g’risida»gi Memorandum 
(Qozog’iston va Pokiston o’rtasida imzolangan);
3 
«Transport–kommunikatsiya 
sohasida 
o’zaro 
kelishuv 
to’g’risida»gi
Protokol (Tojikiston va Pokiston o’rtasida imzolangan);
4 «Karachi va Gvadar portlariga chiqish bo’yicha uch tomonlama 
kelishuv»
(O’zbekiston, Pokiston va Afg’oniston o’rtasida imzolangan);
5 «Karachi–O’sh–Bishkek transport koridorini yaratish to’g’risida»gi
kelishuv va boshqalar.

---

162 
Hozirgi kunda Pokiston va Markaziy Osiyo davlatlarini o’zaro 
bog’lovchi bir qator muqobil avtomobil transport yo’laklarini barpo 
etishga oid loyihalar amalga oshirilmoqda.
Jumladan, Qozog’iston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligining 
ma’lumotiga ko’ra, 2006 yilda Qoroqurum yo’nalishida “Pak Caspion 
Trade Link” (Pokiston) transport kompaniyasi bilan hamkorlikda 
“Islomobod-Qoshg’ar-Bishkek-Almati” avtomobil yo’li qurilib bitkazildi 
va mazkur yo’nalishda avtomobil transporti qatnovi amalga oshirilmoqda. 
Hozirda Pokiston va Tojikiston o’rtasida Vaxan darasi (Tojikiston) 
orqali o’tadigan avtomobil yo’li qurilishi loyihasi ishlab chiqilmoqda. 
Mazkur yo’l “Dushanbe-Xorog-Ishkashim (Tojikiston) - Barogil dovoni 
(Afg’oniston) – Gupis – Gilgit (Hindiston) – Karachi (Pokiston)” 
yo’nalishida qurilishi rejalashtirilmoqda. Mutaxassislarning fikricha, 
ushbu transport koridorining birgina “Barogil-Gilgit” qismini barpo etish 
uchun 200 mln. AQSh dollari miqdoridagi mablag’ sarflanishi ko’zda 
tutilgan.
Shuningdek, mazkur yo’lni Pokiston-Qirg’iziston hamkorligida 
“Dushanbe-O’sh-Bishkek” yo’nalishida davom ettirish bo’yicha ham 
loyihalar tayyorlanmoqda. Pokiston va Turkmaniston o’rtasida “Karachi-
Kvetta 
(Pokiston)-Qandahor-Hirot 
(Afg’oniston) 
- 
Kushka 
(Turkmaniston)” avtomagistralini qurish loyihasi yuzasidan tegishli chora-
tadbirlar ishlab chiqilmoqda.
Bundan tashqari, O’zbekiston ham “Termiz-Hirot-Qandahor 
(Afg’oniston)-Karachi (Pokiston)” avtomobil yo’lini qayta qurishda 
ishtirok etmoqda. Mazkur avtomobil yo’li Markaziy Osiyo davlatlari 
tranzit yuklarining Pokiston portlariga olib chiqilishi uchun eng qisqa va 
istiqbolli yo’l bo’lib hisoblanadi.
Umuman olganda, Pokiston bilan Markaziy Osiyo davlatlarini o’zaro 
bog’lovchi transport–kommunikatsiya tizimini barpo etish, xususan, uning 
tarkibiy qismi bo’lgan avtomobil yo’llarini qurish hamda modernizatsiya 
qilish yuzasidan ikki tomonlama va ko’p tomonlama shartnomalar asosida 
tegishli loyihalar amalga oshirilmoqda.
Bundan ko’zlangan maqsad esa o’zaro tovar va xom ashyolarni 
eksport-import qilish va shu orqali Pokiston va Markaziy Osiyo davlatlari 
iqtisodiyotining rivojlanishini ta’minlanishiga erishishdan iborat.
Bundan tashqari, Pokistonning Xitoy orqali temir yo’l aloqasini 
o’rnatish rejasi mavjud. Qoroqurum shossesi bo’ylab Qoshg’ar temir 
yo’lini qurib bitkazgandan so’ng, Pokiston Markaziy Osiyo bilan aloqa 
qilishda ham avtomobil yo’li infratuzilmasidan ham Xitoy temir yo’lidan 

---

163 
foydalana oladi. Loyihaga to’sqinlik qiluvchi holat bu Pokiston va Xitoy 
o’rtasidagi iqtisodiy raqobat bo’lib hisoblanadi.
Pokistonning bu hududdagi mamlakatlar bilan hamkorlik qilishining 
asosiy jihati bu – elektroenergiya sotib olishdir.
Hozirda Pokistonning elektr energiyaga bo’lgan talabi 9 mlrd. 
kVtG’s.da baholanib, turli ma’lumotlarga ko’ra, u har yili 6foizga oshib 
bormoqda. Gidroresurslarga boy bo’lgan Tojikiston va Qirg’izistondan 
afg’on hududi orqali elektr quvvat olib kelinishi rejalashtirilmoqda.
2006 yil fevralda Tojikiston, Afg’oniston va Eronning energetika 
idoralari mavjud shartnomalar doirasida Afg’oniston orqali Tojikistondan 
Eron va Pokistonga boruvchi yuqori voltli elektr o’tkazgich liniyasi 
qurilishi haqida bitim tuzishdi. Tojikistondagi uchta GES (Rogun, 
Sangtudin GES-1 va 2) ishga tushgandan so’ng Afg’onistonga yiliga 300 
mVtG’s. va Pokistonga 1000 mVtG’s. elektr quvvati uzatilishi kutilmoqda.
2006 yil 8 mayda Islomobodda Pokiston, Afg’oniston, Tojikiston va 
Qirg’iziston o’rtasida quvvati 1 ming mVt. va uzunligi 900 km. bo’lgan 
elektr o’tkazgich liniyasi qurilishi to’g’risida to’rttomonlama shartnoma 
tuzildi. Qobul va Jalolobod orqali o’tuvchi liniya qurilishining qiymati 700 
mln. dollarni tashkil qiladi. 
Pokiston va Markaziy Osiyo davlatlari o’rtasidagi boshqa 
yo’nalishdagi iqtisodiy hamkorlik haqidagi ma’lumotlarga qaraganda, 
cheklangan savdo-sotiq aloqalarining ko’rsatkichlari ancha kichikligi 
seziladi.
Jumladan, Pokiston tomonining ma’lumotlariga ko’ra, 2003-2004 
yillarda Pokistonning Qozog’istonga qilgan eksporti 9 mln. dollarni, 
Qirg’izistonga 6,6 mln. dollarni, Tojikistonga 0,3 mln. dollarni, 
Turkmanistonga 1,3 mln. dollarni tashkil qiladi.
Pokiston o’zbek paxtasining yirik xaridorlaridan biri hisoblanadi. 
Avvallari o’zbek paxtasini Eron orqali sotib olar edi. 2005 yilning 29-30 
dekabrida Toshkentda bo’lib o’tgan Pokiston-O’zbekiston hukumatlari 
komissiyasi yig’ilishining yakuniga ko’ra, tomonlar o’zbek paxtasini 
Pokiston tomonidan doimiy ravishda sotib olinishi haqidagi kelishuvga 
erishishdi.
Bundan tashqari, Pokiston O’zbekiston uchun 5 mln. dollar 
qiymatida Pokistondan tekstil sanoati uchun uskunalar sotib olishi uchun 
kredit liniya ochishga rozi bo’ldi.
Pokiston Markaziy Osiyoga mashina uskunalari, farmokologiya 
mahsulotlari, tibbiy jihozlar, sport trenajyorlari, tekstil, tayyor kiyim, 
charm buyumlar va mevalarni sotishni mo’ljallamoqda. Pokiston hukumati 

---

164 
mintaqadagi mamlakatlarga telekommunikatsiya, temir yo’l transporti 
sohalari bo’yicha mutaxassislar tayyorlashga yordam berishini bildirdi.
Pokiston va Markaziy Osiyo davlatlari o’rtasida bank sohasida 
hamkorlik qilishga asos solinmoqda.
Jumladan, 9 mlrd. AQSh dollardan ortiq faollarga ega bo’lgan 
Pokistondagi eng yirik tijorat banki – Pokiston Milliy Banki (PMB) 
Qozog’iston, Qirg’iziston, Turkmaniston va O’zbekistonda o’z filiallarini 
ochdi. MDH hududidagi bank strukturalari faoliyati Olmotadagi Pokiston 
Milliy Bankining mintaqaviy muassasasi tomonidan nazorat qilinadi.
2005 yilning 2 mayida Pokiston Milliy banki va O’zbekiston 
Respublikasi tashqi iqtisodiy faoliyat Milliy banki o’rtasida memorandum 
imzolandi. Bu hujjat Pokiston va O’zbekiston o’rtasida iqtisodiy aloqalarni 
mustahkamlash hamda jahon moliya bozorida strategik sherikchilik va 
barqaror hamkorlikni davom ettirishni ta’minlashga yo’naltirilgan.
Pokiston Markaziy Osiyo mamlakatlariga ta’lim sohasida va kadrlar 
tayyorlashda, xususan o’zining harbiy o’quv yurtlarida qurolli kuchlar 
ofitserlari tayyorlashda o’z yordamini taklif qildi.
Markaziy Osiyo mintaqaviy siyosatiga Pokistonning qo’shilishida 
muhim rolni Shanxay Hamkorlik Tashkiloti o’ynadi.
2005 yil 5 iyulda Ostona shahrida ShHT sammitida Pokistonga 
Shanxay Hamkorlik Tashkilotining kuzatuvchisi maqomi berildi. Bu 
masalani prezident P.Musharraf 2005 yil 5-7 martda Toshkentda ko’targan 
edi. Barcha Markaziy Osiyo davlatlari ichida bu masalada Pokiston 
pozitsiyasini birgina O’zbekiston qo’llab – quvvatladi. 
2006 yil aprel ma’lumotiga ko’ra, Pokistonning ShHT mamlakatlari 
bilan umumiy savdo – sotig’i 2 mlrd. AQSh dollarni tashkil qiladi. 
Markaziy Osiyo davlatlariga esa, bor – yo’g’i 26 mln. to’g’ri keladi. 
Pokiston fikricha, bu hamkorlikning real salohiyatiga mos tushmaydi.
Pokistonning manfaatlari ushbu tashkilot (ShHT)ning kun tartibi 
hamda 
uning 
doirasidagi 
iqtisodiy 
hamkorlikning 
rivojlanish 
tendentsiyalariga mos tushadi. ShHT a’zolari davlat hukumatlari 
boshliqlari kengashining 2006 yil 15 sentyabr Dushanbe shahridagi 
beshinchi yig’ilishi yakuniga ko’ra, qisqa muddatda energiya resurslarni 
ishlab chiqaruvchilar iste’molchilari va tranziterlarini birlashtiruvchi 
“ShHT energetika klubi”ni shakllantirish to’g’risida qaror qabul qilindi. 
Bunda Pokiston kuzatuvchi sifatida ishtirok etmoqchi. ShHT doirasidagi 
transport – energetika loyihalarni kreditlashga Xitoyning tayyorligini 
hisobga olgan holda, Pokiston Gvadar porti bo’yicha transport – energetika 
loyihalariga ShHT loyihasi maqomi berilishiga intilmoqda. Bu masalani 

---

165 
Pokiston rahbariyati 2006 yil 15 iyunda Shanxaydagi ShHT sammitida 
hamda 2006 yil 17 iyunda Almati shahri yig’ilishi sammitida ko’tarib 
chiqdi. ShHT bilan o’zaro munosabatlar darajasi G’arb va AQSh bilan 
munosabatlarini kengaytirishga musulmon olamida Pokistonning nufuzi 
ortishiga olib keladi.
Markaziy Osiyoning yangi davlatlarida savdo – sotiq o’sishi va 
sanoat rivojlanishi oqibatida dengizga chiqish talabi paydo bo’ladi, bunday 
imkoniyatni ularga Pokiston yaratib beradi. Yaqin portlar Pokiston 
qirg’og’ida joylashgan bo’lib, Karachigacha ming mil keladi. Belujistonda 
joylashgan Pasni va Gvadar ham shu masofada joylashgan. 
Pokistonning Markaziy Osiyo mintaqasiga nisbatan faol siyosatini 
amalga oshirishga bir qator omillar sabab bo’lmoqda.
Jumladan, 
moddiy-moliyaviy 
qiyinchilik, 
ichki 
siyosiy 
barqarorlikning yo’qligi, Hindiston bilan kelishmovchilikning davom 
etishi va Afg’oniston bilan konfliktning o’sishi bu mintaqaga nisbatan faol 
siyosat olib borishga halaqit bermoqda.
Shuningdek, Afg’onistondagi hozirgi inqirozli holat Pokiston va 
Markaziy Osiyo davlatlari o’rtasida to’g’ridan – to’g’ri aloqalarni 
o’rnatishi yo’liga jiddiy to’siq bo’lib qolmoqda.
Bundan tashqari, Pokistonning Markaziy Osiyo yo’nalishiga nisbatan 
tashqi siyosatini jahon hamjamiyati qo’llab-quvvatlamayapti. Bunday 
sharoitda Pokiston Islom Respublikasi mafkuraviy tashviqot ishlarini 
davom ettirishga harakat qilmoqda. Bu Pokiston uchun destruktiv omil 
bo’lib hisoblanmoqda. 
Pokiston Islom Respublikasining Markaziy Osiyoda tashqi siyosiy 
faolligining muhim elementi afg’on yo’nalishi bo’lib, antihind liniyasi va 
Toliblar harakatining roli bilan to’g’ridan – to’g’ri bog’liqdir.
Pokiston geosiyosiy manfaatlaridan kelib chiqqan holda mintaqaga 
o’zining ta’sirini o’tkazishning asosiy va kelajakdagi instrumenti sifatida 
toliblardan foydalanishni davom ettiradi.
Shuningdek, Pokistonda Toliblarni tayyorlaydigan bir qancha 
lagerlar mavjud bo’lib, Pokiston ularni qo’llab – quvvatlamoqda. 
Markaziy Osiyo davlatlarida islom – ekstremistik bosimining 
kuchayishi va uning saqlanib qolishi Pokistonning Markaziy Osiyo 
davlatlari bilan to’liq aloqalarning o’rnatilishiga to’sqinlik qilmoqda. 
Bugungi kunda Pokistonda islom radikalizmi juda kuchaygan bo’lib, bu 
Markaziy Osiyo davlatlari barqarorligiga jiddiy xavf tug’dirishi mumkin. 
Umuman olganda Pokistonning Markaziy Osiyoga nisbatan tashqi 
siyosati ushbu mintaqadagi iqtisodiy manfaatlaridan kelib chiqqan holda 

---

166 
amalga oshirib kelinmoqda. Markaziy Osiyoda Pokiston tashqi 
siyosatining asosini iqtisodiy yo’nalishda energetika, transport-
kommunikatsiya va bank sohasi tashkil etadi. Siyosiy yo’nalishda 
xavfsizlikni ta’minlash hamda ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashda 
hamkorlik qilish tashkil etadi. Harbiy yo’nalishda esa mudofaa sohasida 
hamkorlikni rivojlantirishdan iborat. Pokiston va Markaziy Osiyo 
mintaqasi 
davlatlari 
munosabatlarining 
quyuq 
rivojlanishiga 
Afg’onistondagi beqarorlik, ekstremizm va terrorizmning Markaziy Osiyo 
mintaqasi davlatlari xavfsizligiga tahdidi sabab bo’lmoqda.
Janubiy Osiyo mintaqasida joylashgan muhim hamkorlarimizdan biri 
sanaluvchi Pokiston Islom Respublikasi O’zbekiston Respublikasi 
mustaqilligini birinchilar qatorida 1991 yilning 20 dekabridayoq tan oldi. 
Ikki davlat o’rtasidagi diplomatik aloqalar esa 1992 yilning 10 mayida 
rasman o’rnatildi. 
Bugungi kunda O’zbekiston hukumati mintaqadagi qo’shni davlatlar 
bilan, xususan, Pokiston bilan yaxshi qo’shnichilik munosabatlarini izchil 
yo’lga qo’yib kelmoqda.