Ызбекистон республикаси олий ва ырта

Iste‟molchilarni tadqiq qilish
iste‘molchilarni tovarni tanlashga undovchi 
omillar majmuini (daromad, ijtimoiy holat, yosh tuzilmasi, ma‘lumoti va hokazo) 
aniqlash va o‗rganishga imkon beradi. YAkka tartibda iste‘molchilar, oilalar, uy 
xo‗jaliklari hamda iste‘molchi tashkilotlar bu erda ob‘ekt vazifasini bajaradi. 
Tadqiqot predmeti iste‘molchilarning bozordagi xulq-atvori va uni belgilab beruvchi 
omillar hisoblanadi. Iste‘mol tuzilmasi, tovarlar bilan ta‘minlanganlik, iste‘mol talabi 
tendensiyalari o‗rganiladi.
Marketing uchun tovarni xarid qilish psixologiyasi va ehtiyojlarni ushbu tovar 
bilan qondirish mexanizmini aniqlash katta ahamiyatga ega. Faqat shundagina 
mahsulot ko‗p sotilishiga umid qilish mumkin. Taklif etiluvchi mahsulot avvalo, 
iste‘molchi uchun foydali bo‗lishi, undan keyingina ishlab chiqaruvchining o‗ziga 
yoqishi lozim. 

---

88 
Raqobatchilarni o‗rganishdan asosiy maqsad bozorda raqobatli afzallikka ega 
bo‗lish, kutilajak raqiblar bilan hamkorlik qilish uchun zarur ma‘lumotlarni olishdan 
iborat. SHu maqsadda raqobatchilarning kuchli va zaif tomonlari tahlil qilinib, 
ularning bozordagi ulushi, iste‘molchilarning raqobatchilar marketing vositalariga 
(tovarni takomillashtirish, tovar markalari, reklama kompaniyalari, servisni 
rivojlantirish) reaksiyasi o‗rganiladi. Raqobatchilarning moddiy, moliyaviy va 
mehnat salohiyati, mehnat faoliyatini boshqarishni tashkil qilishi o‗rganiladi. Bunday 
tadqiqotlar natijasida bozorda raqobatchilarga nisbatan qulay holatga erishish uchun 
imkoniyat va yo‗l tanlash, taklif etilayotgan tovarlarning narx va sifat bo‗yicha 
ustunligini ta‘minlash strategiyasini aniqlash mumkin bo‗ladi. 
 
8.5 Baho siyosati 
 
Baho siyosati - baho va bahoni shakllantirishni boshqarish san‘ati, qo‗yilgan 
maqsadlarga erishish uchun mahsulot va korxonaning bozordagi xolatidan kelib 
chiqib mahsulot bahosini belgilash san‘atidir
23
. Bu esa tadbirkordan menedjerdan 
yuqori mahorat talab qiladi. Baho siyosati baho strategiyalari orqali amalga oshiriladi 
va faqat korxonaning umumiy siyosati yo‗nalishida ko‗rib chiqilishi kerak.
Biznes-rejada korxona baho siyosatini ishlab chiqish jarayoni 8.1-rasmda 
keltirilgan. 
23
Каранг, Бринк И.Ю., Савельева Н.А. Бизнес-план предприятия. Теория и практика / Серия «Учебники и 
учебнЎе пособия» - Ростов н/Д. «Феникс», 2003. - 188 бет 
Баҳони шакллантириш мақсадларини қўйиш 
Харажатларни 
баҳолаш 
Талабни аниқлаш 
Рақобатчилар баҳоси ва товарларини тахлили қилиш 
Баҳо стратегиясини ишлаб чиқиш 
Баҳони шакллантириш усулини танлаш 
Дастлабки бащони белгилаш 
Баҳо тактикасини ишлаб чиқиш 
Баҳони бозор суғуртасини (кафолатини) амалга ошириш 

---

89 
8.1-rasm. Baho siyosatini ishlab chiqish bosqichlari.