Тошкент архитектура – Қурилиш институти муталова барно иргашевна таълимда инновацион технологиялар

Силикатлаш ва чақичлаш усуллари 
Асослар тупроқларини маҳкамлаш бўйича ишларни бажаришдан аввал ерости 
коммуникацияларининг жойлашуви ва тупроқни маҳкамлаш зонасида жойлашган 
биноларнинг ҳолати ҳисобга олиниши лозим. Ертўласи ҳам мавжуд бўлган 
биноларни комплекс капитал таъмирлаш пайтида асослар тупроқларини сунъий 
маҳкамлаш ишлари таъмирлашга тайёрланма кўриш босқичида амалга оширилиши 
керак. Бино устига қўшимча қаватлар қуриш кўзда тутилганда, асослар 
тупроқларини маҳкамлаш ишлари қўшимча қаватлар қурилишидан олдин амалга 
оширилади. 
Асослар тупроқларини сунъий маҳкамлашга оид ишларни бажариш жараёнида, 
шунингдек капитал таъмирлашни бажариш, бинода қўшимча қурилишларни амалга 
ошириш жараёнида, ҳамда таъмирлашдан чиққан бинолар фойдаланишга 
топширилганидан кейин ҳам фундаментларнинг чўкиши устидан назорат 
ўрнатилиши лозим. 
Тупроқ силикатлаш йўли билан маҳкамланади. Силикатлашнинг бир неча 
усуллари мавжуд. 
1. Икки қоришмали силикатлаш усулида қумли, қуруқ ва сувга тўйинган 
тупроққа навбатма-навбат суюқ шиша (натрий силикати) ва керакли 
концентрациядаги хлорли кальций эритмаси босим остида юборилади. 
2. Бир қоришмали силикатлаш усулида майда, чангсимон, қуруқ ва сувга 
тўйинган қумлардан иборат грунтга суюқ шиша ва фосфор кислотаси 

---

41 
эритмаларидан гель ҳосил қилувчи қоришма ёки суюқ шиша, сульфат кислотаси ва 
глинозём (алюминий оксиди)дан таркиб топган қоришма босим остида юборилади. 
3. Соф тупроқсимон грунтлар ҳам бир қоришмали силикатлаш усулида 
маҳкамланади. Бунда керакли концентрациядаги суюқ шиша тупроққа босим остида 
юборилади. 
Эритмаларни босим остида юборишда диаметри 19-38 мм ва деворларининг 
қалинлиги 6 мм бўлган трубкалар кўринишидаги махсус инъекторлар қўлланади. 
Инъекторлар тупроққа массаси 30 кг гача бўлган пневматик болғалар билан қоқиб 
киритилади. Эритмаларни тупроққа босим остида юбориш учун 1,5 МПа босимли 
насос агрегатлари қўлланади. 
Тупроқларни икки қоришмали маҳкамлаш усулида ҳар бир қоришма алоҳида 
насос билан навбатма-навбат босим остида юборилади. Икки қоришмали 
силикатлашда ҳосил бўладиган маҳкамлаш радиуси тупроқни фильтрлаш 
коэффициентига боғлиқ бўлади ҳамда бу коэффициент ортиб бориши билан радиус 
ҳам ортиб боради. Бу қиймат ўртача 0,4 дан 0,7 м оралиғида бўлади. 
Соф тупроқлар бир қоришмали усул воситасида маҳкамланади. Бундай 
тупроқларни физикавий-кимёвий маҳкамлаш жараёни қовушқоқлиги кам бўлган 
силикат (суюқ шиша) қоришмасининг макро- ва микрокапиллярларнинг яхши 
ривожланган тармоғига эга бўлган тупроққа осон сингишига асосланган. Бу ўринда 
иккинчи эритма яъни силикат эритмасининг коагулянти вазифасини тупроқнинг ўзи, 
тўғрироғи унинг сульфат кислотали кальций бирикмалари бажаради. 
Инъекторлар вертикал ҳолатда ёки бироз қия ҳолда жойлаштирилиши мумкин. 
Улар қия ҳолатда жойлаштирилганда фундамент остидаги тупроқни ҳам маҳкамлаш 
имкони бўлади (3,6-расм). 
Тупроқларни электр-силикатлашга оид ишлар технологиясида инъекторлар 
тупроққа қоқиб киритилади ҳамда уларга эритмалар босим остида юборилади ва бир 
пайтнинг ўзида инъекторлар ва маҳкамланаётган тупроқлардан доимий ток 
ўтказилади. Электр-силикатлашда инъекторлар бир қаторга ҳар бир пакетда 
бештадан қоқиб киритилади. Пакетдаги бешта инъекторнинг биттаси (ўртада 
тургани) нулли (ёки нейтрал) бўлади. Ўртадаги иккинчиси ва тўртинчиси анод, икки 
чеккадагиси (биринчи ва бешинчиси) катод вазифасини ўтайди. Чақичлаш усули 

---

42 
билан асосларни маҳкамлаш суюлтирилган карбомид чақичи эритмаси ва хлорид 
кислота эритмасидан тайёрланган гель ҳосил қилувчи қоришмани босим остида 
юбориш йўли билан амалга оширилади.
Тупроқлар таркибида 0,1% дан ортиқ карбонатлар ва 0,005 мм дан кам 1% дан ортиқ 
лойли фракциялар бўлганда, чақичлашдан олдин тупроққа 3-5% ли хлорид кислотаси билан 
ишлов бериш керак. Таркибидаги карбонатлар миқдори 5 % дан ортиқ бўлганда, тупроқлар 
чақичлаб маҳкамланиши мумкин эмас. Кўрсатиб ўтилган барча ҳолатларда тупроқлар 
лаборатория шароитларида маҳкамланиб синалиши лозим. 
Қиш шароитида тупроқларни силикатлаш ва чақичлаш ишлари сиқилган ҳаво ва эритмаларни 
иситиш учун буғ билан таъминланмоғи лозим.