Soha iqtisodiyoti va menejmenti: 1-Ma`ruza Korxonalarning tashkiliy huquqiy asoslari : 1-ma'ruza
https://moodle.qmii.uz/mod/lesson/view.php?id=637537[3.4.2022 18:32:11]
1-Ma`ruza Korxonalarning
tashkiliy huquqiy asoslari
1-ma'ruza
I-mavzu. Korxonalarning tashkiliy huquqiy asoslari
1.1.Korxonalar mohiyati va faoliyatining asosi
Bozor munosabatlari sharoitida korxona butun iqtisodiyotning asosiy b
о
‘g‘inidir, chunki korxonada aynan
shu darajada jamiyat uchun zarur b
о
‘lgan mahsulotlar ishlab chiqariladi, zarur xizmatlar k
о
‘rsatiladi.
О
‘zbekiston Respublikasining mustaqillikka erishishi milliy iqtisodiyotimizda miqdor va sifat
о
‘zgarishlariga
sabab b
о
‘ldi. Bugungi kunda mamlakatimiz iqtisodiyoti jamiyatni demokratiyalashtirish,
iqtisodiyot
salohiyatlarini mustahkamlash va mamlakatni rivojlangan davlatlar qatoriga kiritishga y
о
‘naltirilgan, bozor
munosabatlariga
о
‘tishning mamlakatimiz uchun maxsus ishlab chiqilgan modeli asosida rivojlanib bormoqda.
Bu model
О
‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan ilgari surilgan iqtisodiyotni islohot qilishning beshta
muhim tamoyiliga asoslangan hamda x
о
‘jalik faoliyati yurituvchi subyektlarning erkinligi, xususiy mulkchilik va
tadbirkorlikni himoya qiluvchi zaruriy qonun hujjatlari bilan belgilab berilgan.
Iqtisodiyotning rivojlanishi uchun talab qilinuvchi ushbu vazifalarning amalga oshirilishida korxonalarga katta
rol ajratilib, ular iqtisodiyotning asosiy ishlab chiqarish b
о
‘g‘ini b
о
‘lish bilan birga mahsulot ishlab chiqarish,
aholiga
xizmat k
о
‘rsatish tufayli iste’molchilarning talablarini ham qondiradilar.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida ma’muriy buyruqbozlik x
о
‘jaligidan farqli
о
‘laroq iqtisodiy faoliyat markazi barcha
iqtisodiyotning asosiy b
о
‘g‘ini b
о
‘lmish – korxonalar tomoniga siljib
о
‘tadi.
Mahsulotlar yaratish va xizmatlar k
о
‘rsatish muayyan texnologik jarayonlar, mehnat qurollari materiallari,
odamlarning bilimi va k
о
‘nikmalari ijtimoiy mehnat taqsimoti va kooperatsiyalashga
asoslangan hoda mustaqil
amalga oshiriladigan tizimga aytiladi.
Korxona ish
о
‘rinlarini beradi ish haqi t
о
‘laydi soliqlar t
о
‘lash y
о
‘li bilan davlat va ijtimoiy dasturlarni amalga
В
начало
/
Мои
курсы
/
Sirtqi ta'lim bo`limi
/
2021-2022 - BAHORGI SEMESTR
/
Elektr energetikasi (tarmoqlar va yo'nalishlar bo'yicha)
/
4-KURS
/
Soha iqtisodiyoti va menejmenti
/
1-ma’ruza: “Korxonalarning tashkiliy huquqiy asoslari”
/
1-Ma`ruza Korxonalarning tashkiliy huquqiy asoslari
Soha iqtisodiyoti va menejmenti
Soha iqtisodiyoti va menejmenti: 1-Ma`ruza Korxonalarning tashkiliy huquqiy asoslari : 1-ma'ruza
https://moodle.qmii.uz/mod/lesson/view.php?id=637537[3.4.2022 18:32:11]
oshirishda qatnashadi.
Aynan korxonada mahsulot ishlab chiqarish jarayonlari va ishchini ishlab chiqarish vositalari bilan
о
‘zaro aloqasi
amalga oshiriladi.
Korxona
о
‘z
faoliyatini
о
‘zi boshqaradi, ishlab chiqarilgan mahsulotni olingan sof foydani soliq va boshqa
t
о
‘lovlarni t
о
‘lagandan s
о
‘ng qolgan qismini tasarruf etadi.
Korxonalarda ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar hajmi va assortimenti, xilma-xilligi, xom ashyo yetkazib
beruvchilar va haridorlar baholarni shakllantirish, resurslardan tejamli foydalanish, kadrlarni q
о
‘llash, yuqori
unumli texnika va texnologiyadan foydalanish masalalari hal etiladi.
Korxona
- bu amaldagi qonunchilikka muvofiq ijtimoiy ehtiyojlarni qondirish va
foyda olish uchun mahsulot
ishlab chiqarish, ishlarni bajarish yoki xizmatlarni k
о
‘rsatish uchun tashkil etilgan (tashkil etilgan) mustaqil x
о
‘jalik
yurituvchi subekt.
Davlat r
о
‘yxatidan
о
‘tkazilgandan keyin korxona yuridik shaxs sifatida tan olinadi va iqtisodiy oborotda
qatnashishi mumkin.
Korxonalar quyidagi xususiyatlarga ega:
1) Korxona
о
‘z mulkida, korxona faoliyatining moddiy-texnik imkoniyatlarini ta’minlaydigan alohida mol-mulkni
boshqarish, x
о
‘jalik boshqaruvi yoki tezkor boshqarishga ega b
о
‘lishi kerak;
2) U
о
‘z mol-mulki bilan kreditorlar bilan munosabatlarda, shu jumladan byudjet oldidagi majburiyatlari uchun
javob beradi;
3) Korxona
о
‘z nomidan iqtisodiy muomalada ishlaydi va yuridik va jismoniy shaxslar bilan barcha turdagi
fuqarolik shartnomalarini tuzish huquqiga ega;
4) Sudda da’vogar va javobgar b
о
‘lish huquqiga ega;
5) Mustaqil buxgalteriya balansiga, t
о
‘liq buxgalteriya tizimiga ega b
о
‘lishi, davlat organlari tomonidan
belgilangan hisobotlarni
о
‘z vaqtida taqdim etishi;
6) Joriy va boshqa
bank hisobvaraqlariga ega;
7)
О
‘zining tashkiliy-huquqiy shakli k
о
‘rsatilgan
о
‘z nomiga ega b
о
‘lishi kerak.
Korxona ishlab chiqarish va texnik birlikka, tashkiliy, ma’muriy, moliyaviy va iqtisodiy mustaqillikka ega.
Ishlab chiqarish va texnik birlashish - bu ishlab chiqarish jarayonining individual bosqichlarining
о
‘zaro
bog‘liqligini anglatadi, natijada xom ashyo tayyor mahsulotga aylanadi. U texnik hujjatlarning yagona tizimini,
umumiy texnik siyosatni, mashinalarning yagona tizimini,
umumiy yordamchi va xizmat k
о
‘rsatish
b
о
‘linmalarining mavjudligini oldindan belgilaydi.
Tashkiliy va ma’muriy mustaqillik korxonaning yagona jamoaga, yagona boshqaruvga va yuridik shaxs
huquqiga ega ekanligini anglatadi.
Moliyaviy va iqtisodiy mustaqillik shundaki, kompaniya
о
‘z faoliyatini
о
‘zini
о
‘zi ta’minlash asosida tashkil etadi
va buxgalteriya hisobi va hisobotining yagona t
о
‘liq shakliga ega.
Soha iqtisodiyoti va menejmenti: 1-Ma`ruza Korxonalarning tashkiliy huquqiy asoslari : 1-ma'ruza
https://moodle.qmii.uz/mod/lesson/view.php?id=637537[3.4.2022 18:32:11]
Korxonalarni k
о
‘plab mezonlarga k
о
‘ra tasniflash mumkin, eng muhimi korxonalarni tasniflashda
quyidagi
omillar mavjud:
- faoliyatning maqsadi va mohiyati,
- ishlatilgan manbalar,
- sohaga qarashli;
- Manzil;
- korxona hajmi;
- mulkchilik shakli;
- tashkiliy-huquqiy shakli kabilar
1. Faoliyatning maqsadi va xususiyatiga k
о
‘ra korxonalarning ikki turini ajratish mumkin:
