Mustaqil ish mavzu: Abu Ali ibn Sinoning ilmiy me'rosi Reja: 1 Abu Ali ibn Sinoning hayoti va ijodi

KASALLARNI DAVOLASH
Ibn Sino kasallarni davolash m asalasiga o ‘tib,dastlab kasalliklar 
haqidagi o ‘z fikr-m ulohazalarini
bayon etadi. So‘ng ularni davolash usullarini ko‘rsatadi. Ibn Sino kasalliklarni sodda (oddiy)
va m urakkab xillarga b o ‘lgan. U ning ko‘rsatishicha, sodda kasalliklar asosan ayrim a
’zolarda uchraydi, u mizoj buzilishi, tarkib o ‘zgarishi va uzluksizlikning uzilishi kabi
holatlar bilan nam oyon b o ‘ladi. M urakkab kasallik sodda kasalliklar q o
‘shilishi natijasida paydo bo'ladi. A m m o, u sodda kasalliklarning oddiy yig‘indisi em as,
balki yangi holatdir. Ibn Sino m urakkab kasalliklarga har xil shishlar, yallig‘lanishlar va o
‘sm alarni m isol qilib ko‘rsatgan. K asalliklarni Ibn Sino yana yengil va og‘ir turlarga b o
‘lgan. Bundan tashqari, ayrim o ‘lkalar va xalqlarga xos kasalliklar ham b o ‘lishini ta
’kidlagan. Bu jihatdan Ibn Sinoni o ‘lka kasaliklari fanining asoschisi deb atash m um
kin. Ibn Sinoning yozishicha, kasalliklar o ‘z rivojlanishi va tugallanishi jihatidan to ‘rt
bosqichni bosib o'tadi. Birinchi bosqich kasallikning boshlanish davri, ikkinchi bosqich
kasallikning zo‘rayish davri, uchinchi bo sq ich kasallikning nihoyasiga yetgan davri, to ‘rtin

---

c h i bosqich kasallikning pasayish davri. Bu sxema ba’zi yuqumli kasalliklarga nisbatan to
‘g‘ri boTsa ham , uni ham m a kasalliklargatadbiq qilish m um kin emas. C hunki,
kasalliklarning ham m asi shu to ‘rt davrni bosib o ‘tm aydi. Ibn Sino kasallarni
davolashning asosiy qoidalarini quyidagicha ifodalaydi: "Sog‘liq o ‘ziga mos narsa bilan
saqlanadi, kasallik o ‘ziga zid narsa bilan davolanadi". Bu yerda Ibn Sino, albatta mizojni
ko‘zda tutgan. 0 ‘sha zam on tibbiyotida bu qoida to ‘g‘ri, deb hisoblangan. A m m o,
bu uslub am alda o ‘zini yuz foiz oqlam adi, aksincha ko‘pincha u noxush natijalarga ham
olib kelgan. Am aliy tibbiyotda Ibn Sino kasalliklarni davolashning ikki asosiy usulini ishlab
chiqqan. Biri um um iy m uolaja qoidalari, ikkinchisi har bir kasallikning o ‘ziga qaratilgan
davo usuli. U m um iy m uolaja qoidalari har qanday kasallik tanadagi xiltlar va m
izojlarning o'zgarishi natijasida kelib chiqadi, degan tushunchaga asoslangan. Bu yerda
davolashning asosiy maqsadi shu o ‘zgargan xilt va mizojni m o'tadil holatga keltirishga
qaratiladi. Kasalliklarning o ‘ziga xos davolash usuli asosan uning belgilarini yo'qotishga
qaratiladi. Bu hozirgi tilda simptomoterapiya deyiladi. Ibn Sino kasalliklarni ikki xil — um
um iy gavda kasalligi va ayrim a ’zolar kasalligiga b o ‘lgan. U inson gavdasini 22 qismga b
o ‘lib, shu qism larda uchraydigan turkum kasalliklarni aniqlash, tashxis qo'yish
va davolash usullarini k o ‘rsatib bergan. Avvalo, shu qism (a ’zo)ning funksiyasi, anatom
ik-fiziologik xususiyatlari, tabiati va m izojini bayon etadi. So‘ng uning kasalliklari va ularni
aniqlash haqida m a’lum ot beradi. Keyin kasallikni davolash usullarini ko‘rsatadi. M
asalan, bosh va miya kasallik larin i bayon e ta r ekan, dastlab m iyaning an ato m iy asi
va funksiyasini tushuntirib, so‘ng uning kasalliklari, ularni aniqlash yo‘llari va davolash
usullarini ko'rsatgan. Ibn Sino bu masalaga o ‘zining "Al qonun" asarida juda katta (74
fasl) o ‘rin bergan. Miya va asab tizimiga dahli bo'lgan birorta, m asalani ham qoldirm
agan. U hatto ishq (sevgi)ni ham bosh m iya kasalligi qatoriga kiritgan. Bu haqda Ibn Sino
bunday, deb yozgan: "Ishq — vasvasali va melanxoliyaga o ‘xshash bir kasallik b o
‘lib, bunda oshiqning butun fikri-zikri m ahbubning qiyofasiga m ubtalo bo‘lib qoladi. D
arhaqiqat, oshiqning xayolidan m ahbubning qiyofasi hech ketm aydi. Ibn Sino haq. Ishq
haqiqatan ju d a kuchli ruhiy-em otsional holat. Bizning flkrim izcha ishq qattiq o ‘rnashib
qolgan shartli refleksdir. Ibn Sino ju d a og‘ir miya kasalliklaridan birinchi b o ‘lib m
eningitni ko‘rsatgan. Bu kasallikning belgilarini u boshqa hakim lardan aniqroq va to'laroq
ifodalab bergan. Ibn Sino og‘ir kasalliklardan yana yurak kasalligini ko'rsatgan. O lim ning
yozishicha yurakda ham uch turkum kasallik — mizoj buzilishi, a ’zo massasining o
‘zgarishi va jarohatlanishlar uchraydi. Ibn Sinoning aytishicha yurak holatining o ‘zgarishi
boshqa kasalliklarni ham keltirib chiqarishi mumkin. M asalan, yurakdan bo‘ladigan
xafaqon, yurakdan b o iad ig an behushlik, to ‘satdan bem or quw atining
zaiflanishi shunday kasalliklardir. So‘ng Ibn Sino boshqa a’zolar kasalliklarini bayon etadi.
Xususan, jigar, o ‘pka, m e’da, taloq, buyrak, ichaklar kasalliklarini ko‘rsatgan. U m um an
Ibn Sino shu 22 qism da boshdagi sochdan tortib, to tovonlargacha kishi gavdasining ham
m a a ’zolarini batafsil bayon etgan. U lar "Tib qonunlari"ning 1500 sahifadan ortiq bo‘lgan
uchinchi kitobida bayon etilgan.