U. G‘afUrov, Q. SharIpov

aylanma mablag‘ 
–  ishlab  chiqarish  jarayonida  bir  marta  ishtirok 
etib, o‘z moddiy ko‘rinishini o‘zgartiradigan resurs shaklidagi mablag‘.
Asosiy va aylanma mablag‘larning o‘zaro farqini quyidagi jadval orqali 
ko‘rish  mumkin.
Xususiyatli jihat
asosiy mablag‘
aylanma mablag‘
Ishlab chiqarish jarayoni-
da ishtirok etishi
–  uzoq  davr  ishtirok  etadi 
(masalan, stanok 10 yil, bino 
50–100 yil);
–  o‘zining  moddiy  ko‘ri ni-
shini saqlab qoladi.
– bir marta ishtirok etadi;
– o‘zining moddiy ko‘ri-
nishini  yo‘qotib,  yangi 
ko‘rinishga o‘tadi (masa-
lan,  charmdan  poyabzal 
ishlab chiqarilishi).
O‘z  qiymatini  mahsulot 
qiymatiga o‘tkazishi
–  mahsulot  qiymatiga  uzoq 
davr  davomida  qisman-qis-
man o‘tib boradi.
– mahsulot qiymatiga bir 
ishlab  chiqarish  jarayo-
nida to‘liq o‘tadi. 
Yuqoridagilardan  ko‘rinadiki,  aylanma  mablag‘lar  bir  ishlab  chiqarish 
jarayonida o‘z qiymatini mahsulot qiymatiga to‘liq o‘tkazib, u sotilgandan 

---

77
so‘ng yana qaytadan sotib olish orqali tiklanishi mumkin. Masalan, bir juft 
poyabzal ishlab chiqarish uchun 60 ming so‘mlik charm sarflangan bo‘lsa, 
charm  qiymati  poyabzal  qiymatiga  to‘liq  qo‘shiladi.  Agar  poyabzal  xari-
dorga 120 ming so‘mga sotilsa, demak bu narx tarkibida 60 ming so‘mlik 
charm  qiymati  ham  mavjud.  Tadbirkor  poyabzal  sotishdan  tushgan  120 
ming  so‘mning  60  ming  so‘miga  yangi  charm  xomashyosini  sotib  olish 
orqali  mazkur  aylanma  mablag‘ni  qaytadan  hosil  qiladi.
Biroq  asosiy  mablag‘ni  qaytadan  hosil  qilish  u  qadar  oddiy  emas. 
Chunki  asosiy  mablag‘  tarkibidagi  bino,  inshoot,  asbob-uskuna,  mehnat 
qurollari uzoq muddat davomida xizmat qilib, ular yordamida ko‘plab mah-
sulotlar ishlab chiqariladi. Shunga ko‘ra, asosiy mablag‘lar ko‘rinishidagi 
resurslarning ishlab chiqarish jarayonidagi xizmat muddati hisobga olinib, 
ularning  eskirish  qiymati  bu  muddat  davomida  ishlab  chiqarilgan  mahsu-
lotlar  qiymatiga  kiritib  boriladi.