К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

Меҳнат потенциали 
Нофаол қисм 
(Иқтисодиётга 
сафарбар 
этилмаганлар) 
Захира қисм 
(Зарурий ҳолларда 
иқтисодиётга 
сафарбар этилиши 
мумкин бўлганлар) 
Фаол қисм 
(Иқтисодиётга 
сафарбар 
этилганлар) 

---

219 
келишига ҳисса қўшади. Бундан ташқари, айни вақтда хизмат жойига эга 
бўлмаган, ишлашни хоҳловчи фаол иш қидираётган ишсиз аҳолини ҳам фаол 
қисмга киритиш мумкин. Чунки улар ҳам меҳнат органлари орқаали ёки 
мустақил тарзда ўзларига мақбул иш топишлари ва тез орада ижтимоий-
иқтисодий фаолиятда ўз имкониятларини намоён этишлари кутилади. 
Нофаол қисм 
мамлакат иқтисодиётига сафарбар этилмаган ишга 
лаёқатли аҳолининг умумлашмасидан иборатдир. Бу тоифага туғруқ 
таътилидаги аёллар, фарзанд тарбияси билан машғул оналар, ишламайдиган 
уй бекалари, меҳнат ёшига етган мактаб ўқувчилари, академик лицей, коллеж 
ҳамда олий ўқув юрти талабалари, аспирантлар ва докторантлар, шунингдек, 
ишлаб чиқаришдан ажралган ҳолда таълим олаётганлар киради. Мазкур 
қатламларнинг мавжуд бўлишини табиий ҳол сифатида қараш керак. Бироқ, 
нофаоллар миқдорининг меъёрий чегараси ҳам сақлаб турилиши лозим. Акс 
ҳолда битта иқтисодий фаол аҳолига тўғри келадиган боқимандалик 
коэффициенти ошиб кетиши мумкин. Нофаолликнинг меъёрий чегарасига 
биринчи навбатда туғилиш кўрсаткичи таъсир этиб, унинг юқори бўлиши 
иқтисодий фаолиятда банд бўлмаган аёлларнинг кўпайишига, шунингдек, 
келгусида жамиятда ёшлар улушининг ортишига олиб келади. 
Мамлакат иш потенциалининг 
захира қисмига 
меҳнат ёши чегарасига 
яқин бўлган аҳоли (14-16 ёшдаги ўсмирлар, 55 дан юқори ёшдаги аёллар, 60 
дан юқори ёшдаги эркаклар), фаолият имконига эга бўлган ногиронларни 
киритишимиз мумкин. Чунки зарурий шароитларда уларни ишлаб чиқа 
ришга жалб қилиш, ишчи кучи сифатида иқтисодиётга сафарбар этиш 
мумкин. 
Ижтимоий-иқтисодий жараёнларнинг тез ўзгарувчанлиги боис 
меҳнат потенциалининг ҳар учала қисми ҳам бир- бирига осон 
алмашиниши мумкин.