компонентлар газ, буг, суюклик ёки каттик холатда булиши
мумкин. К,урилмада руй берган ж а р а ё н н ати ж аси д а хосил булган
моддалар Д ва Е курилмадан чикади. М аълум ки, курилмага
киритилаётган моддаларнинг массавий йигиндиси «.урилмадан
чикаётган моддаларнинг массавий йигиндисидан куп хам, кам хам
булиши мумкин эмас. Бу моддаларнинг сакланиш конунидан келиб
чикади, албатта. Шунга асосланиб куйидаги тенгликни ёзиш
мумкин:
т А -\-тв + т с = т !Х + т Е
( , Л )
бу ерда
т А, т в, т с, т 0, т Е—
А, В, С ва
Е компонентларнинг
массаси.
(
1
.
1
) тенглама моддий балансни ифодалайди.
Харакатд аги ок,им учун модданинг сакланиш к,онуни
узлуксиз-
лик тенгламаси оркали ифодаланади. Курилманинг (1.2-р ае м )
иккита кесими /м ва /-г оркали
и)\ ва
хюг тезлик билан утаетган оким
учун узлуксизлик тенгламаси куйидагича ёзилади:
= ^
2
йУ
2
(
1
-
2
)
1.2- раем. Харакатдаги
системалар учуй окимнинг
узлуксизлиги.
Курилмага киритилаётган ёки ундан чикаётган модда узида
маълум микдорда энергия еаклайди. Курилмага таш каридан
кушимча энергия (масалан, электр токи ёрдамида киздириш) хам
киритилиши мумкин. Ж а р а ё н давомида энергиянинг маълум бир
кисми атроф мухитга таркалади (1.3- раем). Энергиянинг сакла-
ниш конунига а с осан куйидаги тенгликни ёзиш мумкин:
Я
а
+
+ @С +
@ 0
+ С?е +
Я*
(1-3)
бу ерда
Я
а
> Яв> Я с —
А, В, С компонентлари билан курилмага
кирган иссиклик микдори;
Я
е
— £) ва
Е компонентлари о р к а
ли курилмадан
чиккан иссиклик микдори;
Я к— курилмага т а ш
каридан киритилган кушимча иссиклик микдори;
Ял ат роф му
хитга таркалган иссиклик микдори.
(1.3) тенгла,,,,
С1ИЛ и « . » » -
билдиради
холатда у ш б у тенглама иссиклик б а л а « гламалари техно^^
Хус,
.ама энергетик
б а л а н с и р
и ф д а л а и д и
Моддий
ва
иссиклик баланси
тенгла
ж а р а ё н л а р и н и урганишда куп ишлатилаД •
^
1
.5- §. С И С Т Е М А Н И Н Г М У В О З А Н Д Т К . О Н У Н Л А Р И
г. иГ холати вакт даво.
ц
М у в о з а н а т д а турган сист ем ал арни нг *
с л и с
\
у зг а р м аи д и . Б у н д а и с и с т е м а л а р к а т о р и г а
6ocJjA
(газ, с у ю к л и к ) киради, уларнинг х а м м а
Системани м
т е м п е р а т у р а бир хил кииматга эга
б Уя а *
таъсир ЭТиши Л
натдан ч и к а р и ш учун таш каридан б и р о Р ^
n
к
(м а с а л а н , механик куч ёки
иссиклик т а ъ с v j .
>
Х ,и с о б л а ш ишларида система х о л а т и н
^
Ир
каиси и у н а л и ш д а узгаришини билиш м У * иккита
.
м а с а л а н и х ал этиш т е р м од и н ам и к а««» ^
д
^ М
а с о с л а н а д и : Ле-Шателье конуни ва Г и о о е
..,,„пчянятпян5Я|
Л е - Ш а т е л ь е принципига аеосан
с я с г е ы
у
рилганда у н д а шундаи кучлар хосил б у л а Д "
й^на]тИШИГа ка
>1
системани м увозанатдан чикараетган
^ ллаш «
Карши булади. Ле-Шателье приндипини ам
Ри
биз с и с т е м а д а тегишли узгар и ш г а э г а
у
бул
^
п а р а м е т р л а р н и узгартириш и м к он и я т и г а
,
Г и б б с н и н г ф а з а л а р щоидаси с и с т е м а £
б о г л и Д
сони в а э р к и н л и к д а р а ж а с и с о н и
Уи
ифодалайди:
С = К - Ф + 2
(.
бу ерда Ф —
ф а з а л а р сони; С — эркинлик д а р а ж а с и сони; К —
системадаги компонентлар сони.
Бутун м асса буйича физикавий жихатдан бир жинсли булган
маълум микдордаги модда
ф а з а деб юритилади. Одатда ф а з а бир
ёки бир неча компонентдан ташкил топган булади.
Компонент —
тоза кимёвий бирикма булиб, бир ф а за д ан иккинчи ф аз аг а утиши
мумкин.
Системанинг холати унинг бир к,атор
мухим параметрлари
бирлиги оркали ифодаланади. Бундай п арам етрлар каторига
босим, температура, концентрация, солиш тирма х,ажм киради.
Эркинлик д а р а ж а с и — системанинг хеч н арса га боглик булма-
ган параметрлари сонини билдиради. Бундай эркин танлаб олинган
парам етрлар оркали колган параметрларнинг кийматини топиш
мумкин.
Ле-Шателье принципи ва Гиббснинг
ф а з а л а р коидасини аник,
мисолларда куриб чикамиз.
Сув билан тулдирилган, юкориги кисмида поршен булган ёпик
идишни куриб чикамиз. Сувнинг устки кисмидан поршенгача
булган ораликда сув буги мавжуд. П орш ен пастга к а р а б
туширилганда босим хосил булади. Ле-Шателье конунига асосан ,
урганилаётган системада изотермик ш ароит хосил булган так-
дирда, босим таъсирига к арам а-карш и булган ж а р а ё н — бугнинг
конденсланиши бошланади.
Гиббснинг ф а з а л а р коидаси куп ф азал и системаларда мувоза-
нат шароитини аниклашга ёрдам беради. М а с а л а н ,
этил спирти-
нинг сувдаги эритмаси билан тулдирилган ёпик идиш бор. Бу
системада ф а з а л а р сони 2 та: буг ва суюклик. Компонентлар сони
хам иккита этил спирти ва сув. Бундай холатда эркинлик д а р а ж а с и
сони
2
га тенг булади.
Ушбу системанинг холатини белгилайдиган парам етрлар
каторига спиртнинг температураси, босими ва концентрацияси
киради. Демак учта параметрдан иккитасини (масалан, концентра
ция ва температурани) эркин холатда узгартиришимиз мумкин.
Системанинг табиати билан боглик булган босим, бизга боглик
булмаган равишда узгаради.
Умуман олганда, ф а з а л а р коидаси
системанинг мувозанатини белгиловчи ва эркин холатда олиниши
мумкин булган параметрларнинг сонини аниклаш имкониятини
беради.
Do'stlaringiz bilan baham: