If. •f с ж ж Салимов КимёВий технодогиянинг асосий караёнАари Во урилмоАпри I зл' Пз


- §. М О Д Д А ВА Э Н Е Р Г И Я Н И Н Г САК, Л АН И 111 К .О Н У Н Л А Р И



Download 10,86 Mb.
Pdf ko'rish
bet3/275
Sana07.04.2022
Hajmi10,86 Mb.
#535152
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   275
Bog'liq
Kimyoviy texnologiyaning asosiy jarayonlari va qurilmalari. Z.Salimov. 1994
Hujjat (3), jasurbek, 108219, diplom-353171101688 (1), 8-MAVZU
1.4- §. М О Д Д А ВА Э Н Е Р Г И Я Н И Н Г САК, Л АН И 111 К .О Н У Н Л А Р И
Кимёвий технологиянинг асосий ж а р аё н л а р и тезлиги физика, 
кимё ва физик-кимёнинг умумий конунларига буйсунади. Бу 
конунларни маълум бир ж а р а ё н г а татбик этиш асосида жара- 
ённинг н азарияси яратилади. Бунда модда ва энергиянинг 
сакланиш ва утказиш хамда системанинг мувозанат конунлари 
мухим ахамиятга эга.
Модда ва энергиянинг сакланиш конунлари « Ж а р а ё н л а р ва 
курилм алар» фанида алохида уринни эгаллайди. Уш бу фанда 
модда ва энергиянинг сакланиш конунлари моддий ва энергетик 
баланслар шаклида ишлатилади. М ас ал ан , курилмада (1.1- раем) 
кандайдир ж а р а ё н руй бермокда. Бу курилмага ж араён д а 
катнашаётган А, В ва С компонентлар киритилмокда. Ушбу
А
д
В
В
С
1.1-раем. Моддий баланс схемаси


компонентлар газ, буг, суюклик ёки каттик холатда булиши 
мумкин. К,урилмада руй берган ж а р а ё н н ати ж аси д а хосил булган 
моддалар Д ва Е курилмадан чикади. М аълум ки, курилмага 
киритилаётган моддаларнинг массавий йигиндиси «.урилмадан 
чикаётган моддаларнинг массавий йигиндисидан куп хам, кам хам 
булиши мумкин эмас. Бу моддаларнинг сакланиш конунидан келиб 
чикади, албатта. Шунга асосланиб куйидаги тенгликни ёзиш 
мумкин:
т А -\-тв + т с = т !Х + т Е 
( , Л )
бу ерда т А, т в, т с, т 0, т Е— А, В, С ва Е компонентларнинг 
массаси.
(
1
.
1
) тенглама моддий балансни ифодалайди.
Харакатд аги ок,им учун модданинг сакланиш к,онуни узлуксиз- 
лик тенгламаси оркали ифодаланади. Курилманинг (1.2-р ае м ) 
иккита кесими /м ва /-г оркали и)\ ва хюг тезлик билан утаетган оким 
учун узлуксизлик тенгламаси куйидагича ёзилади:
= ^
2
йУ
2
(
1
-
2
)
1.2- раем. Харакатдаги системалар учуй окимнинг 
узлуксизлиги.
Курилмага киритилаётган ёки ундан чикаётган модда узида 
маълум микдорда энергия еаклайди. Курилмага таш каридан 
кушимча энергия (масалан, электр токи ёрдамида киздириш) хам 
киритилиши мумкин. Ж а р а ё н давомида энергиянинг маълум бир 
кисми атроф мухитга таркалади (1.3- раем). Энергиянинг сакла- 
ниш конунига а с осан куйидаги тенгликни ёзиш мумкин:
Я
а
+
+ @С +
@ 0
+ С?е + Я* 
(1-3)
бу ерда Я
а
> Яв> Я с — А, В, С компонентлари билан курилмага 
кирган иссиклик микдори; 
Я
е
— £) ва Е компонентлари о р к а ­
ли курилмадан чиккан иссиклик микдори; Я к— курилмага т а ш ­
каридан киритилган кушимча иссиклик микдори; Ял ат роф му­
хитга таркалган иссиклик микдори.


(1.3) тенгла,,,, 
С1ИЛ и « . » » -
билдиради
холатда у ш б у тенглама иссиклик б а л а « гламалари техно^^
Хус,
.ама энергетик 
б а л а н с и р
и ф д а л а и д и
Моддий 
ва 
иссиклик баланси 
тенгла 
ж а р а ё н л а р и н и урганишда куп ишлатилаД • 
^
1
.5- §. С И С Т Е М А Н И Н Г М У В О З А Н Д Т К . О Н У Н Л А Р И
г. иГ холати вакт даво.
ц 
М у в о з а н а т д а турган сист ем ал арни нг *
с л и с
\
у зг а р м аи д и . Б у н д а и с и с т е м а л а р к а т о р и г а
6ocJjA
(газ, с у ю к л и к ) киради, уларнинг х а м м а 
Системани м 
т е м п е р а т у р а бир хил кииматга эга б Уя а *  
таъсир ЭТиши Л
натдан ч и к а р и ш учун таш каридан б и р о Р ^ 

к 
(м а с а л а н , механик куч ёки иссиклик т а ъ с v j .  
>
Х ,и с о б л а ш ишларида система х о л а т и н
^
Ир
каиси и у н а л и ш д а узгаришини билиш м У * иккита 
.
м а с а л а н и х ал этиш т е р м од и н ам и к а««» ^ 
д 
^ М
а с о с л а н а д и : Ле-Шателье конуни ва Г и о о е
..,,„пчянятпян5Я| 
Л е - Ш а т е л ь е принципига аеосан с я с г е ы  
у 
рилганда у н д а шундаи кучлар хосил б у л а Д "
й^на]тИШИГа ка
>1 
системани м увозанатдан чикараетган 
^ ллаш «
Карши булади. Ле-Шателье приндипини ам
Ри
биз с и с т е м а д а тегишли узгар и ш г а э г а 
у
бул 
^
п а р а м е т р л а р н и узгартириш и м к он и я т и г а
,
Г и б б с н и н г ф а з а л а р щоидаси с и с т е м а £
б о г л и Д
сони в а э р к и н л и к д а р а ж а с и с о н и
Уи 
ифодалайди:
С = К - Ф + 2
(.


бу ерда Ф — ф а з а л а р сони; С — эркинлик д а р а ж а с и сони; К —
системадаги компонентлар сони.
Бутун м асса буйича физикавий жихатдан бир жинсли булган 
маълум микдордаги модда ф а з а  деб юритилади. Одатда ф а з а бир 
ёки бир неча компонентдан ташкил топган булади. Компонент —
тоза кимёвий бирикма булиб, бир ф а за д ан иккинчи ф аз аг а утиши 
мумкин.
Системанинг холати унинг бир к,атор мухим параметрлари 
бирлиги оркали ифодаланади. Бундай п арам етрлар каторига 
босим, температура, концентрация, солиш тирма х,ажм киради.
Эркинлик д а р а ж а с и  — системанинг хеч н арса га боглик булма- 
ган параметрлари сонини билдиради. Бундай эркин танлаб олинган 
парам етрлар оркали колган параметрларнинг кийматини топиш 
мумкин.
Ле-Шателье принципи ва Гиббснинг ф а з а л а р коидасини аник
мисолларда куриб чикамиз.
Сув билан тулдирилган, юкориги кисмида поршен булган ёпик 
идишни куриб чикамиз. Сувнинг устки кисмидан поршенгача 
булган ораликда сув буги мавжуд. П орш ен пастга к а р а б
туширилганда босим хосил булади. Ле-Шателье конунига асосан , 
урганилаётган системада изотермик ш ароит хосил булган так- 
дирда, босим таъсирига к арам а-карш и булган ж а р а ё н — бугнинг 
конденсланиши бошланади.
Гиббснинг ф а з а л а р коидаси куп ф азал и системаларда мувоза- 
нат шароитини аниклашга ёрдам беради. М а с а л а н , этил спирти- 
нинг сувдаги эритмаси билан тулдирилган ёпик идиш бор. Бу 
системада ф а з а л а р сони 2 та: буг ва суюклик. Компонентлар сони 
хам иккита этил спирти ва сув. Бундай холатда эркинлик д а р а ж а с и
сони 
2
га тенг булади.
Ушбу системанинг холатини белгилайдиган парам етрлар 
каторига спиртнинг температураси, босими ва концентрацияси 
киради. Демак учта параметрдан иккитасини (масалан, концентра­
ция ва температурани) эркин холатда узгартиришимиз мумкин. 
Системанинг табиати билан боглик булган босим, бизга боглик 
булмаган равишда узгаради. Умуман олганда, ф а з а л а р коидаси 
системанинг мувозанатини белгиловчи ва эркин холатда олиниши 
мумкин булган параметрларнинг сонини аниклаш имкониятини 
беради.

Download 10,86 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   275




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2023
ma'muriyatiga murojaat qiling

    Bosh sahifa
davlat universiteti
ta’lim vazirligi
axborot texnologiyalari
zbekiston respublikasi
maxsus ta’lim
guruh talabasi
nomidagi toshkent
O’zbekiston respublikasi
o’rta maxsus
toshkent axborot
texnologiyalari universiteti
xorazmiy nomidagi
davlat pedagogika
rivojlantirish vazirligi
pedagogika instituti
Ўзбекистон республикаси
tashkil etish
vazirligi muhammad
haqida tushuncha
таълим вазирлиги
toshkent davlat
respublikasi axborot
kommunikatsiyalarini rivojlantirish
O'zbekiston respublikasi
махсус таълим
vazirligi toshkent
fanidan tayyorlagan
bilan ishlash
saqlash vazirligi
Toshkent davlat
Ishdan maqsad
fanidan mustaqil
sog'liqni saqlash
uzbekistan coronavirus
respublikasi sog'liqni
coronavirus covid
covid vaccination
vazirligi koronavirus
koronavirus covid
qarshi emlanganlik
risida sertifikat
vaccination certificate
sertifikat ministry
haqida umumiy
o’rta ta’lim
matematika fakulteti
fanlar fakulteti
pedagogika universiteti
ishlab chiqarish
moliya instituti
fanining predmeti