Dori turlari texnologiyasi kafedrasi farmatsevtik texnologiya

 
 
30- Ma’ruza 
MAVZU 30.
Turg‘unlashtirish tushunchasi. A.S.Prozorovskiy va N.A.Kudakova 
tasnifiga ko‘ra in’eksion dori turlarini turg‘unlashtirish.
Ma’ruza maqsadi: 
Turg‘unlashtirish tushunchasi. A.S.Prozorovskiy va N.A.Kudakova 
tasnifiga ko‘ra in’yeksion dori turlarini turg‘unlashtirishga oid nazariy ma’lumotlarni berish
 
Tayanch atama va iboralar:

Turg’unlashtirish bu- eritma barqarorligini oshirish. 
Kuchli asos va kuchsiz kislota 
Kuchli asos va kuchsiz kislota 
Reja: 
1. Kuchli asos va kuchsiz kislota hosilalaridan tashqil topgan tuzlardan in’eksion eritmalar 
tayyorlash. 
2. Kuchsiz asos va kuchli kislota tashkil topgan tuzlardan in’eksion eritmalar tayyorlash 
I. Kuchli asos va kuchsiz kislota hosilalaridan tashqil topgan tuzlardan in’eksion eritmalar 
tayyorlash. 
Rp.: 
Sol. Coffeini natrii benzoatis 10 % — 100,0 
Sterilisetur ! 
D. S. teri ostiga 1 ml dan kuniga 2 marta. 
0,4 ml 0,1n NaOH, eritmasi solib, 
120°S-121°S sterillanadi. 
Gidroliz natijasida reaksiya muxitida ishqoriy sharoit yuzaga keladi. Bunga misol qilib 
natriy nitrit, natriy tiosulfat va kofein benzoat natriy eritmalari keltirilishi mumkin. Reaksiyani 
to’xtatishni, ya’ni gidrolizni to’xtatishni birdan-bir usuli reaksiya muvozonatini orqaga qaytarish, 
ya’ni ishqoriy sharoit hosil kilish maqsadida 0,1 n natriy ishqori yoki natriy gidrokarbonat 
eritmasi qo’llash mumkin. 
NaNO
2
 1 litri uchun — 2 ml 0,1 n NaOH 
Kofein benzoat natriy 1 litri uchun— 4 ml 0,1 n NaOH
Na
2
·S
2
O
3
 1 litr uchun —20 g NaHCO
3
 
Barbiturat kislotani natriyli tuzlari (geksenal, tiopental natriy) 0,05%-0,25% — NaOH 
yoki 5-6% — Na
2
CO
3
solib turg’unlashtiriladi. 
II. Kuchsiz asos va kuchli kislota qoldiqlaridan tashqil topgan tuzlar. 

---

Gidrolizni to’xtatish yoki yo’kotish maqsadida eritma tarkibidagi H
q
ionlarining sonini 
oshirish kerak. Ya’ni kislota solinadi. Suvda yomon eriydigan kuchsiz asos eritmalarida eritma 
pH muxitini siljishi ham eritma tarkibida cho’kma hosil kilishi mumkin (strixnin, papaverin, 
nikotin, omnopon). pH muxitni sezilarli darajada siljishi esa eritmada ancha kuchli asoslarni ham 
ajratib chiqaradi
66
. 
Masalan: novokain asosi, agar shisha sifati past bo’lsa, sterillash vaqtida shishada 
moysimon qoldiq ko’rinishida ajraladi. Bunday tuzlar odatda 0,1 n. xlorid kislota bilan 
turg’unlashtiriladi va 1 litrga 4 ml solinadi. rN 3,0-4,0 (natriy strixnin morfin gidroxloridga, 
dikain, dibazolga) sovkain eritmasiga — 6 ml 0,1 N. HCl solinadi.
Novokain 
va 
dikain 
gidroxlorid 
eritmalarini 
tayyorlashda 
xlorid 
kislotadan 
turg’unlashtiruvchi sifatida foydalaniladi. Ammo shuni aytish kerakki, bu anestetiklarni og’riq 
qoldirish xususiyati faqat asos holida bo’lganda namoyon bo’ladi. Uni farmakologik xossasi 
yuzaga kelishi uchun muxit neytral yoki kuchsiz ishqoriy bo’lishi kerak. SHuni ham ta’kidlab 
o’tish kerakki, bunday sharoitda novokainni saqlab bo’lmaydi, chunki novokain ishqoriy 
gidrolizga uchraydi, bu esa uni parchalanishiga olib keladi. Novokainni bu xususiyatlarini 
hisobga olgan holda uni ishlatiladi. Agar kam hajm 1-2-5 ml hajmda ishlatilganda, uni HCl bilan 
turg’unlashtirib tayyorlanadi pH (4,2-4,5) 2. 0,65% difosfatni osh tuzi bilan olingan aralashmasi 
eritmasida pH=7,2 3. 
Rp: 
Sol. Novocaini 0,5 % — 200,0 
Sterilisetur! 
D. S.