3 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

2-расм. Аралаштириш камераси конуссимон дефлектори юзасидаги суюқлик 
ҳаракатини аниқлашга оид схема.
1-суюқлик канали; 2-ҳаво канали; 3-дефлектор; 4-суюқлик камераси; 5-штуцерлар. 
Томчилар ўлчамларини монодисперс бўлишини таъминлайдиган кимёвий моддалар 
эритмасини ҳаво билан аралаштириш камераси (1-расм) асосан кимёвий моддалар эритмаларини 
пуркагичларнинг тузиткичлари монодисперс парчаланишини таъминлаш учун мўлжалланган. 
Мазкур камера ичида атмосфера босимидан бир неча бор катта босимда кимёвий моддалар 
эритмаси ҳаво билан аралаштирилади ва кейинчалик тузиткичлар ёрдамида парчаланиб атмосфера 
шароитига чикарилади. Таркибида майда ҳаво пуфакчалари мавжуд бўлган кимёвий моддалар 
эритмаларидан ташкил топган суюк томчилар ички ва ташки босимлар фарқи ҳисобига иккиламчи 
бор парчаланади. Ишни сифатли бажариш учун суюқлик билан ҳавони яхшилаб аралаштириш 
лозим бўлади. Ушбу вазифани бажариш учун мўлжалланган аралаштириш камераси 
дефлекторининг шакли ва ўлчамлари оптимал бўлиши муҳим аҳамиятга эга. Суюқлик билан 
ҳавони аралаштириш камерасининг иш жараёни қуйидаги тартибда кечади: кимёвий моддалар 
эритмаси аралаштириш камераси (1-расм) ичига суюқлик канали 1 орқали ишчи босим (0,2-0,3 
МПа) остида, яъни атмосфера босимидан юқори босим остида шакли конуссимон бўлган 
дефлектор 4 нинг учига келиб унинг юзаси бўйлаб юпқа суюқ пленка ҳолда ёйила боради. Суюқ 
пленка конуссимон дефлекторнинг чеккасига янада юпқалашиб етиб боради ва ундан ажралиб 
чиқаётганда ҳаво канали 2 дан суюқлик босимига тенг босимда келаётган ҳаво оқими билан зарб 
билан урилади. Юпқа суюқ пленка ҳаво оқими билан зарб билан тўқнашиши натижасида улар 
парчаланади ва аралаша бошлайди. 
Суюқликни ҳаво билан аралашиш самарадорлигини ошириш уларни яхшилаб 
аралаштиришни тақазо қилади. Бунинг учун суюқликнинг конуссимон дефлектор юзаси бўйлаб 
ҳаракатини тадқиқот қилиш керак бўлади. Ушбу масалани Эйлернинг мувозанатланган суюқлик 
юзасининг дефференциал тенгламаси, Ньютон назарияси, Навье- Стокс назарияси ёки Зарб 
назариялари ёрдамида тадқиқот қилиш мумкин. Биз тадқиқот қилаётган ҳолатда суюқлик билан 

---

85
ҳаво яхши аралашиши учун дефлектордан оқиб келаётган суюқликни парчалаб кейинчалик ҳаво 
билан аралаштириш юқори самара беришини эътиборга олсак, Зарб назариясидан фойдаланиш 
мақсадга мувофиклиги келиб чиқади. Зарб назариясига асосан максимал қийматга эришиш учун 
иккита жисм бир-бирига перпендикуляр урилиши кераклигини ҳисобга олган ҳолда ҳаво оқимини 
шундай ψ бурчак остида йўналтириш керакки, у оқимнинг эркин юзаси бўйлаб конуссимон 
дефлектор қиррасига тўғри келиши ва унинг юзасига перпендикуляр бўлиши керак. Шу шартдан 
келиб чиқиб ҳаво оқими йўналиши билан дефлектор конуслик бурчагини симметрия ўкига 
нисбатан боғликлигини қуйидагича ифодалаш мумкин 
бу ерда
(1) 
Суюуқлик билан ҳаво бир-бирига перпендикуляр урилади деб ҳисоблаган ҳолда уларни мос 
равишда тезликларини 
V
c
ва 
V
x
ҳамда массаларини 
m
c
ва 
m
x
деб қабул қиламиз. 
 -
суюқлик зарраси тезлиги 
- ҳаво зарраси тезлиги
Радиуслари 
ва 
бўлган суюқлик ва ҳаво сферик зарраларининг ҳажмини чексиз кичик 
деб фараз қиламиз ва уларнинг массаларини қуйдагича аниқлаймиз
,
. 
бу ерда ва 
-суюқлик ва ҳаво сферик зарраларнинг радиуси, 
ва - суюқлик ва ҳавонинг зичлиги. 
Зарраларнинг бир-бирига зарб билан урилиши тезлиги маълум бўлса, зарб назариясига 
асосан ҳар бир зарранинг зарб билан бир –бирига урилгандан кейинги тезликларини аниқлаш 
мумкин. Суюқлик ва ҳаво ҳар бир заррасининг зарби бошқа зарраларга таъсир қилмайди деб фараз 
қилган ҳолда зарраларнинг зарбдан кейинги тезликлари вектори 
ни қуйдаги ифода ёрдамида 
аниқлаймиз
, бу ерда 
ва 
деб белгиласак, у ҳолда юқоридаги ифода 
қуйидаги кўринишга келади 
 
(
2
)
Бу ерда
 –қайта тикланиш коэффиценти.
(2)
тенгликдан суюқлик зарраларини вектор тезлигини ҳаво зарралари билан ўзаро 
урилгандан сўнгги тезликларини координата ўқлари бўйича қуйидагича аниқлаймиз 
Зарб билан урилаётган суюқлик ва ҳаво зарраларини ўлчамлари ҳаддан зиёд кичик ва будан 
сирт таранглик кучлари нисбатан катталигини эътиборга олган ҳолда (бу ерда
,
) осон деформацияланадиган бикр муҳит деб қараймиз ва қайта тиклаш 
коэффициентини
 
га тенг деб қабул қиламиз. 
У холда суюқлик ва ҳаво зарраларининг зарб билан бир-бирига урилгандан кейинги тезлиги
(1) ни ҳисобга олган ҳолда қуйидаги кўринишга келади: 
бу ерда
ва
- суюқлик зарралари тезликлар векторининг тенг таъсир этувчилари
. 
(3)
тенглик ёрдамида тезликлар модули ва зарраларни учиш йўналишларини қуйдагича 
аниқлашимиз мумкин 

---

86
Симметрия 
ўқига 
нисбатан 
дефлектор 
конуслик 
бурчагини 
ва 
ни, яъни йўналтирилган векторларнинг зарбгача ва зарбдан кейинги тенглик шартини 
топамиз. 
Бунинг учун (2) тенгликдан дефлектор конуслик бурчагининг қийматини аниқлайдиган 
квадрат тенгламани келтириб чиқамиз: 
Ушбу квадрат тенгламани ечиб қидирилаётган бурчакни аниқлаймиз, яъни
(5) 
Қурилманинг ишчи шаклини эътиборга олган ҳолда иккала тенгламанинг ечими ҳосил 
бўлган суюқлик томчиларининг қурилма деворига яқинлиги (бу ерда бурчаги 
шартини 
қондириши керак) зарраларни чиқиш тешигига қисқа йўлдан учиб боришини таъминлаши лозим
(
). Шунинг учун (5) тенгламанинг мусбат илдизи бизга керакли миқдорни беради, яъни
Агар конуслик бурчаги берилган бўлса, у ҳолда
Масалан: Тезликларнинг берилган 
қийматида
бўлишини 
аниқлаймиз. Унда суюқлик заррачалари зарбдан кейин қуйидаги тезликка эришади
.