Фан усл. Таъмин лотин doc

1.4. Fanning ishlab chiqarishdagi o’rni
Fanning asosiy maqsadi texnika yunalishidagi bakalavrlar ishlab chiqarishda chizmalarni
o’qish va bajarish, detallarning eskizlarini tuzish, ishlab chiqarishning konstruktorlik va
texnikaviy xujjatlarini tayyorlashga oid nazariy hamda amaliy bilimlarga ega bo’lish, o’quv
malakalarini oshirishdan iborat.
1.5. Fanni o’qitishda yangi informatsion – pedagogik texnologiyalar
Talabalarning chizma geometriya fanini o’zlashtirishlari uchun o’qitishning ilg’or va
zamonaviy usullardan foydalanish, yangi informatsion-pedagogik texnologiyalarni tadbiq qilish
muhim ahamiyatga egadir. Fanni o’zlashtirishda darslik, o’quv qo’llanmalar va ma’ruzalar
matnlari va ularning elektron versiyalaridan, OO’Yu ma’lumotlar elektron bazasidan, kompyuter

---

hamrohligida o’quv mashg’ulotlarini tashkil qilishda foydalaniladi. Ma’ruza va amaliy darslarda
mos ravishdagi ilg’or pedagogik texnologiyalardan foydalaniladi.
2. Asosiy qism
2.1. Fanning nazariy mashg’ulotlari mazmuni
Chizma geometriya.
Fazoviy shakllarni tekislikda tasvirlashning proyeksiyalash
metodlari. Markaziy, parallel, ortogonal proyeksiyalar va ularning asosiy xossalari.
Koordinatalar usuli. G.Monjning kompleks chizmasi. Aksonometriya. Asosiy tushunchalar.
Monj chizmasida nuqta, to’g’ri chiziq, tekislik va ko’pyoqliklarning berilishi.
Vaziyati aniqlanadigan (pozitsion) masalalar. Nuqta, to’g’ri chiziq va tekisliklarning
o’zaro tegishligiga oid masalalar. To’g’ri chiziq va tekislikning o’zaro parallelligi. To’g’ri chiziq
va tekislik hamda ikki tekislikning kesishuviga oid masalalar. Masalalar yechish algoritmlari.
O’lchami aniqlanadigan (metrik) masalalar. Ortogonal proyeksiyalarning metrik xossalari,
to’g’ri burchakning tekislikka proyeksiyalanishi haqidagi teorema, tekislikning eng katta og’ma
chiziqlari, tekislikka perpendikulyar chiziqlar. O’zaro perpendikulyar to’g’ri chiziqlar va
tekisliklar. Masalalar yechish algoritmlari.
Ortogonal proyeksiyalarni qayta tuzish usullari. Proyeksiyalar tekisliklarini almashtirish
usuli. Tekis - parallel harakatlantirish usuli. Proyeksiyalovchi chiziq va bosh chiziqlar atrofida
aylantirish usuli. Yordamchi proyeksiyalash. Chizmalarni qayta tuzish usullarinin qo’llab
pozitsion va metrik masalalar yechish. Masalalar yechish algoritmlari.
Ko’pyoqliklar. Ko’pyoqliklarni tekisliklar va to’g’ri chiziqlar bilan kesishuvi.
Ko’pyoqliklarning o’zaro kesishuvi. Ko’pyoqliklar sirtlarini tekislikka yoyish.
Tekis va fazoviy egri chiziqlar. Egri chiziqlarning proyeksion xususiyatlari. Egri
chiziqlarga urinmalar va normallar o’tkazish. Egri chiziqlarning maxsus nuqtalari. Ikkinchi
tartibli egri chiziqlar. Umumiy vaziyatdagi aylana. Vint chiziqlari, ularni chizish usullari hamda
texnikada qo’llanishi.
Sirtlar tasnifi. Aniqlovchi, uning geometrik va algoritmik qismlari. Sirtlarning kinematik
va karkas usullarida berilishi. Sirtning diskret va uzluksiz karkasi. Sirtlar tasvirlarining
to’liqligi.
Aylanish sirtlari. Bosh meridianning yasalishi. Ikkinchi tartibli aylanish sirtlari. Sfera.
Konus va silindr sirtlari. Aylanish paraboloid va giperboloidlari. Tor.
Chiziqli sirtlar. Asosiy ta’riflar. Uch yo’naltiruvchili sirtlar. Parallelizm tekisligiga ega
bo’lgan sirtlar (silindroid, konoid, giperbolik paraboloid). Umumiy vaziyatdagi konussimon va
silindrik sirtlar. Torslar.
Vintli sirtlar. To’g’ri gelikoid. Qiyshiq gelikoid. Parallel - siljitish sirtlari: elliptik va
giperbolik parabolidlar. Siklik sirtlar. Kinematik sirtlar.
Umumlashgan pozitsion masalalar. Sirtlarning to’g’ri va egri chiziqlar bilan kesishuvi.
Sirtlarning o’zaro kesishuv chiziqlarini yordamchi kesuvchi tekisliklar va sirtlar vositasida
yasash usullari. Masalalar yechish algoritmlari.
Sirtlarga urinma to’g’ri chiziq va tekisliklar o’tkazish. Sirt normallari. Sirtlarni aniq,
taxminiy va shartli yoyish usullari. Masalalar yechish algoritmlari.
Aksonometrik proyeksiyalar. Pol’ke – Shvarts teoremasi. Qiyshiq burchakli va to’g’ri
burchakli aksonometrik proyeksiyalar. Izlar uchburchagi va unga tegishli teoremalar.
Aksonometrik proyeksiyalarning standart turlari. Aksonometrik proyeksiyada aylananing
umumiy va xususiy vaziyatlari. Masalalar yechish algoritmlari.