17 §. Вақтни ўлчаш

---

3-МАВЗУ:Sferik trigonometriya asoslari. Bir koordinatalar tizimidan ikkinchisiga 
o`tish. Yulduz va Quyosh vaqtlari. Vaqt tenglamasi. Xalqaro, mahalliy, poyas, 
dekret va yozgi vaqtlar. Taqvimlar. 
17 §. Вақтни ўлчаш 
Инсон онгига боғлиқ бўлмасдан ўзгарадиган объектив борлиқга вақт 
дейилади. Вақт икки хил бўлади: 1. Астрономик вақт; 2. Атом вақти. 
Астрономик вақт уч хил бўлади: 
1.
Юлдуз вақти; 
2.
Қуёш вақти; 
3.
Эфемерид вақти; 
Вақт асосан инсонларнинг амалий эҳтиёжлари асосида инсонлар 
томонидан қуёш ва юлдузларни кузатиш натижасида аниқланадиган 
астрономик тушунчадир. 
Вақт билан инсонлар жуда қадимдан шуғулланишган. Ҳозирги пайтда 
вақтни соат, минут, секунд ва секундни мингдан бир улишида ўлчаш инсонлар 
ҳаётида катта аҳамият касб этади. 
18 §. Юлдуз вақти 
Баҳорги тенг кунлик
 
нуқтасининг кетма-кет кузатувчи меридианидан 
икки марта ўтиши учун кетган вақт юлдуз суткаси дейилади. Баҳорги тенг 
кунлик нуқтасининг соат бурчагига юлдуз вақти дийилади. Баҳорги тенг 
кунлик нуқтасини кузатув натижасида кўриш мумкин эмас. Уни 
юлдузларнинг меридиандан ўтиши орқали аниқланади. 
Юлдуз вақти S=

+t формуласи ёрдамида топилади. Бунда S-юлдуз 
вақти; 

-юлдузнинг тўғри чиқиши; t-юлдузнинг соат бурчаги. 
Юлдуз кузатувчининг меридианида бўлса, t=0 бўлиб S=

бўлади. 
19 §. Ҳақиқий ва ўртача қуёш вақти 
Қуёш ўзининг кўринма ҳаракатида эклиптика айланаси бўйлаб 
ҳаракатланади. Бу Қуёшни биз ҳақиқий Қуёш деймиз. Ҳақиқий Қуёшни кетма-
кет кузатувчи меридианидан икки марта ўтиши учун кетган вақт ҳақиқий 
Қуёш суткаси дейилади. Ҳақиқий Қуёшнинг соат бурчаги ҳақиқий Қуёш вақти 
дейилади.
Ҳақиқий Қуёшнинг олам экваторига проекцияси ўртача Қуёш дейилади. 
Ўртача Қуёшнинг кетма-кет кузатувчи меридианидан икки марта ўтиши учун 
кетган вақт ўртача Қуёш суткаси дейилади. Ўртача Қуёшнинг соат бурчаги 
ўртача Қуёш вақти дейилади.

---