Magistrlik dissertatsiyasi

Taftish 
va so‟roqdan keyin sulton badaviyga ijozat berdi (“Ajdodlar o‟giti”); Kumush 
onasining yumushiga biroz qarab turgandan keyin tashqariga tomon ketdi. (A.Q.)
50
Мамажонова М.Квантитативликнинг тил бирликларини таҳлил қилишдаги аҳамияти//Молодой учѐный. 
2016, 3-сон 

---

36 
Yuklamalar so‟z yoki gapga qo‟shimcha ma‟no yuklaydi. Ana shu 
qo‟shimcha ma‟nolardan biri kvantitativlik ma‟nosidir.
51
Yuklamalar ichida -gina 
yuklamasi chegarani belgilab beradi, o‟zi bog‟langan so‟z yoki gapni ayirib 
ko‟rsatishga xizmat qiladi. Bu ma‟noni yuzaga chiqarish uchun faqat yuklamasidan 
ham foydalanish mumkin.
Shu o‟rinda solishtirish uchun, tadqiqotchi F.Safarov lisoniy vositalarni 
guruhlarga ajratganda ham ko‟makchili ot atamasini qo‟llaganiga e‟tibor berish 
kerak. Lekin bu o‟rinda M.Mamajonovadan farqli holda F.Safarov ko‟makchili ot 
birikmasidan foydalanadi, ko‟makchi mustaqil so‟z bilan bog‟langandagina 
kvantitativlik belgisini namoyon qilishi mumkinligini e‟tirof etadi.
52
Bizningcha ham, mustaqil leksik-grammatik leksemalar doirasida emas, balki 
yordamchi so‟zlar orqali ham kvantitativlik ma‟nosi ifoda qilinishini kuzatish 
mumkin, degan qarash biroz muammoli masaladir. Vaholanki, yordamchi so‟zlar 
lug‟aviy ma‟no anglatmasligi barchamizga ma‟lum. Yordamchi so‟zlar 
kontekstning tarkibida miqdor ma‟nosini yuzaga chiqarishga xizmat qilishi 
mumkin. Akam so‟zidagi miqdor yakkalikni ifodalayotgan bo‟lsa, akam bilan 
ko‟makchili ot tarkibida miqdorning birdan ortiq ekanligi ifodalanyapti.
Ma‟lumki, miqdor kategoriyasi “sifat” kategoriyasi kabi borliqning umumiy 
xossalaridan biri hisoblanadi. Yuqorida keltirilgan V.Z.Panfilovning fikriga 
tayansak, mazmuniy miqdor kategoriyasi obyektiv olamning miqdoriy aniqligi 
in‟ikosi natijasidir.
53
Demak, til va tafakkur dialektik aloqadorlikda bo‟lgani bois barcha asosiy 
mazmuniy kategoriyalar, xususan, miqdor kategoriyasi ham tilda o‟z aksini topadi. 
O‟zbek tilida mavjud tadqiqotlarda miqdoriy munosabatlarning ifodalanishi uch 
кonstant – universal ma‟nolar asosida shakllanadi.
Yuqoridagilardan ko‟rinib turibdiki, miqdor kategoriyasining tilda aks etishi 
turlicha bo‟lib, vositalari ham rang-barangdir. Xususan, o‟zbek tilshunosligida olib 
51
Мамажонова М.Квантитативликнинг тил бирликларини таҳлил қилишдаги аҳамияти//Молодой учѐный. 
2016, 3-сон 
52
Сафаров 
Ф. 
Ўзбек 
тилида 
сон-миқдор 
микромайдони 
ва 
унинг 
лисоний-нутқий 
хусусияти.Филол.фан.ном.дисс.Самарқанд - 2004 
53
Панфилов В.З. Философские проблемы языкознания.М: Наука,1977. 

---

37 
borilgan tadqiqotlar shuni ko‟rsatadiki, hozirgi o‟zbek adabiy tilida qo‟llanayotgan 
miqdor ifodalovchi birliklar tilning barcha sathlari uchun xos bo‟lib, bu haqda 
tilshunoslar tomonidan turlicha qarashlar bildirilgan. Bizningcha ham, miqdor 
ifodalovchi birliklarning hammasi xususiy belgilariga ko‟ra farqlanadi, umumiy 
belgisi, ya‟ni miqdor ma‟nosini yuzaga chiqarishi bilan yaxlit bir tizim hosil qiladi. 
Shuningdek, miqdor ifodalovchi birliklar tilning turli sathlariga mansubligi uchun 
kategoriya atamasini qo‟llash torroq tushunchani ifodalaydi. Tilshunos F.Safarov 
ta‟kidalganidek,
54
miqdor ifodalovchi birliklarni maydon asosida o‟rganilganda 
shunday ma‟noni ifodalovchi barcha lisoniy va nolisoniy vositalarni tahlil qilish 
mumkin bo‟ladi.
54
Сафаров 
Ф. 
Ўзбек 
тилида 
сон-миқдор 
микромайдони 
ва 
унинг 
лисоний-нутқий 
хусусияти.Филол.фан.ном.дисс.Самарқанд - 2004 

---

38