1-мавзу. Корхоналарнинг ташкилий-ҳуқуқий шакллари (2 соат)

Нотижорат ташкилотлар 
Бозор иқтисодиёти шароитида фойда олишга интилмайдиган, фаол 
иқтисодий фаолият билан шуғулланадиган бир нечта корхоналар мавжуд. Бундай 
нотижорат ташкилотлари таркибига истеъмол кооперативлари, жамоат ва диний 
ташкилотлар, жамғармалар, уюшмалар ва бошқалар киради. 
Истеъмол кооперативлари ўз аъзоларининг моддий эҳтиёжларини қондириш 
мақсадида акциявий бадалларни бирлаштириш орқали ташкил этилади. 
Кооператив томонидан олинган даромад уставга мувофиқ тақсимланади, 
кооператив аъзолари қўшимча актсиялар орқали қўшимча ёрдам беришади. Бундай 
кооперативнинг номи унинг фаолиятининг асосий мақсади, шунингдек 
"кооператив" ёки "истеъмолчилар жамияти" сўзларини ўз ичига олиши керак. 
Жамоат ва диний ташкилотлар умумий манфаатлар, илмий ва диний 
қарашлар асосида тузилади. Улар тадбиркорлик фаолиятини фақат ўзи яратган 
мақсадга эришиш учун амалга ошириш ҳуқуқига эгадирлар. Иштирокчилар 
берилган мулкка ва аъзолик бадалларига бўлган мулк ҳуқуқларини сақлаб 
қолмайдилар ва жамоат ва диний ташкилотларнинг мажбуриятлари бўйича жавоб 
бермайдилар. 
Жамғармалар - бу фуқаролар, юридик шахслар томонидан ижтимоий, 
маданий, хайрия, маърифий ва бошқа мақсадларни амалга ошириш учун ихтиёрий 
мулкий бадаллар асосида тузилган, аъзолиги бўлмаган нотижорат ташкилотлари. 
Корхоналар томонидан фондга берилган мол-мулк фонднинг мулки ҳисобланади. 
Таъсисчилар фонднинг мажбуриятлари бўйича ва фонд ўз таъсисчилари 
мажбуриятлари бўйича жавоб бермайди. Жамғарма мақсадга эришиш учун зарур 
бўлган тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланиш, шунингдек тадбиркорлик 
субектларини ташкил этиш ва уларда иштирок этиш ҳуқуқига эга. Жамғарма ўз 

---

мол-мулкидан фойдаланиш тўғрисида йиллик ҳисоботларни эълон қилишга 
мажбурдир. 
Уюшмалар (ёки бирлашмалар) тижорат ташкилотлари томонидан уларнинг 
бизнес фаолиятини мувофиқлаштириш, умумий мулкий манфаатларнинг вакили ва 
ҳимояси учун тузилади. Уюшма аъзолари ўз мустақиллигини ва юридик шахс 
ҳуқуқларини сақлаб қоладилар, гарчи улар ўз мажбуриятлари учун таъсис 
ҳужжатларида назарда тутилган тартибда ёрдамчи жавобгар бўладилар. Уюшма 
номи "уюшма" ёки "бирлашма" сўзини ўз ичига олган ҳолда унинг аъзолари 
фаолиятининг асосий мавзусини кўрсатиши керак. 
Тижорат ташкилотларининг жамғармалар ва бирлашмаларда иштирок 
этишининг самарадорлиги шундан иборатки, улар учун қулай асослар мавжуд. 
Иқтисодиётда фирмалар билвосита реклама, ўқитиш ва бошқаларни амалга 
оширадилар.