Mavzu: Shikastlanishlar. Yopiq va ochiq shikastlanishlar.
R E J A :
1 Shikastlanishlar, kelib chiqish sabablari, turlari.
2. Yopiq
shikastlanishlar, sabablari, klinik belgilari, birinchi tibbiy yordam
ko'rsatish.
3. Ochiq shikastlanishlar, sabablari, klinik belgilari, birinchi tibbiy yordam
ko'rsatish.
Tashqi muhitning kishi organizimiga ta'siri natijasida to'qima va organlarda
anatomik va funksional o'zgarishlar paydo bo'lishi shikastlanish deyiladi.
Grekchada "trauma"- shikastlanish degan ma'noni anglatadi. Organizmga ta'sir
qilish omiliga ko'ra shikastlanishning quyidagi turlari farqlanadi.
1) Mexanik shikastlanishlar (kuchli zarb tegishi, ezilish, cho’zilish).
2) Fizikaviy shikastlanishlar (issiq va sovuq ta'siri, elektr toki ta'siri, radioaktiv
nurlanishlar)
3) Kimyoviy shikastlanishlar (kislotalar, ishqorlar ta'siri).
4) Ruhiy shikastlanishlar (qattiq qo’rqish, vahima qilish).
Shikastlanishlarning og'ir-yengilligi bu omillarning kuchiga va ta'sir qilish vaqtiga
bog'liq. Shikastlanishlar bo'yicha quyidagi tasnif qabul qilingan.
l.Ishlab chiqarish bilan bog’liq bo’lmagan shikastlanishlar. Bular o’z navbatida
transport shikasti, temir yo’l, avtomobil, tramvay va hokoza, piyoda ketayotganda,
sport shikasti, sport bilan shug’ullanganda, tabiiy ofatlar ta'sirida shikastlanishlar,
yer qimirlash, sel kelish va hokazo, turmushda urush-janjallar oqibatida
uchraydigan shikastlanishlarga bo'linadi.
2.Ishlab chiqarish bilan bogliq bo'lgan shikastlanishlar, ko'pincha sanoat
korxonalarida va qishloq xo’jaligida ko'proq uchraydi.
3.Qasddan qilingan shikastlanishlar; harbiy holatlarda, o'z-o'zini o'ldirish, birovni
qasddan o’ldirish va hakazo farqlanadi.
Mexanik kuchlarning ta'siriga qarab shikastlanishlar: bevosita va bilvosita
shikastlanishlarga bo'linadi:
a) bevosita ya'ni to'g'ridan-to'g'ri shikastlanishlar (og'riq, qon quyilishi,
shishlar)
b) bilvosita ya'ni to'g'ridan-to'g'ri bo'lmagan shikastlanishlar.
Teri va shilliq pardalarning jarohatlanishiga qarab shikastlanishning quyidagi
turlari farqlanadi:
Ochiq va yopiq shikastlanishlar.
Teri qoplamlari va shilliq pardalarning butunligi buzilishi bilan kechadigan
shikastlanishga ochiq shikastlanish deyiladi.
Teri qoplamlari va shilliq pardalarning butunligi buzilmaydigan shikastlanishga
yopiq shikastlanish deyiladi. (lat yeyish, cho’zilish, suyaklar chiqishi, yumshoq
to’qimalar ya'ni muskullar, paylar, tomirlar, nervlarning teri ostida uzilishi kiradi).
Sababi: o'tmas to’mtoq predmetlar, musht, tayoq, tosh bilan urish, yiqilish.
yuqoridan tushgan narsalarning qattiq urilishi natijasida kelib chiqadi.
Yopiq shikastlanishlarga to'qimalarning lat yeyish, cho’zilishi, uzilishi,
chayqalishi, qisilishi, suyaklarning chiqishi va suyaklarnning yopiq sinishi kiradi.
Lat yeyish. A'zo va to'qimalarning bevosita biror to’mtoq narsa bilan urilishi
natijasida teri butunligining buzilmay zararlanishi lat yeyish deyiladi. Odamga zarb
tekkanda yoki biror qattiq narsa ustiga yiqilib tushganda badani lat yeydi.
Klinikasi. Lat yeganda shish, qon quyilishi, og'riq va organ funksiyasining
buzilishi qayd qilinadi. Avvaliga og'riq va yumshoq to’qimalarning zararlanishi
yuzaga keladi. Lat yegan joy biroz shishadi qizaradi va ko'karib qoladi. Shish va
qon talashlar ko'pi bilan 2-3 kunda shikastdan kcyin paydo bo'ladi. Harakat
qilganda, lat yegan sohada og'riq kuchayadi, tinch turganda kamayadi. Qon
talashning rangiga qarab qachon paydo bo'lganini aniqlash mumkin: birinchi
kunlari gematoma sohasi qizil bo'ladi so'rilish boshlangandan so'ng yashil va
sarg'ish rangga kiradi, teri ostiga quyilgan qon rangi vaqt o’tishi bilan o'zgaradi va
so'rila boshlaydi. Og’ir lat yeyishdan so'ng harorat ko'tarilishi va umumiy
holatning buzilishi qayd qilinadi.
Lal yeganda birinchi tibbiy yordam ko’rsatish. Shikastlangan kishiga avvalo tinch
sharoit yaratish kerak.
Qon talashni kamaytirish va og'riqni qoldirish uchun lat yegan sohani yuqori
ko'tarib qo'yish kerak hamda muz, sovuq kompress buyuriladi (sovuq suvga
namlangan sochiq qo’yiladi), bintli bog'lam qo’yiladi. Og'riqni kamaytirish uchun
analgin yoki baralgin tabletkasi ichiriladi. Gematomaning so’rilishini tezlatish
uchun 2-3 kundan keyin issiq kompress, vanna, UVCH va massaj qilinadi.
Paylar cho’zilishi. Ko'pincha boldir-tovon bo’g'imlarining paylari cho’zilishi
sport bilan shug'ullanuvchilarda ko'p uchraydi.Oyoq qayrilib yiqilganda uchraydi.
Paylar cho’zilganda bo’g'im sohasida og'riq, oqsab yurish, oyoqni bosganda
og’riqning kuchayishi kuzatilib, ikkinchi kunlari shish, og'riq kuchayadi. Pay
cho’zilishi tizza bo’g'imlarida ham uchraydi, lekin kam uchraydi. Boldir-tovon
bo'g'imlarining paylari cho’zilishi odat bo'lib qolishi mumkin.
Birinchi yordam. Bemorga osoyishta sharoit yaratish kerak. Pay cho’zilgan
sohaga sovuq kompress qo'yish, qattiq qilib bog'lash kerak. O'sha soha qo'l ostida
bo'ladigan shinabop narsalar bilan shinalanadi.Odat bo'lib qolishini oldini olish
uchun tezda kasalxonaga yotqizish kerak.
Suyaklar chiqishi. Bir yoki bir qancha suyaklarning bo’g'imlardagi normal
holatidan surilishi suyak chiqishi deb ataladi. Shu bilan birga bir suyakning bo'gim
sathi ikkinchi suyakning bo’g'im sathidan surilib ketadi va bo’g’im xaltachasining
yurilgan joyidan chiqib ketadi.
Suyaklar to’la va qisman chiqishi mumkin. Agar surilish natijasida bo’g’im
yuzalari bir-biriga tegmay qolsa, to’la suyaklar chiqishi deyiladi. Agar, surilish
natijasida bo'gim yuzalari bir-biriga qisman tegib tursa, to'la bo'lmagan qisman
suyaklar chiqishi deyiladi.
Suyaklar chiqishi sabablariga ko'ra quyidagi turlarga bo'linadi: 1) tug'ma
suyaklar chiqishi: 2) travmatik suyaklar chiqishi; 3) patologik suyaklar chiqishi: 4)
odat bo'lib qolgan suyaklar chiqishi farqlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
